Konkurs na projekt koncepcyjny budynku dawnego Górniczego Domu Kultury przy Al. Wyzwolenia w Wałbrzychu, przyszłe Centrum Kultury im. Wałbrzyskich Górników.
III Nagroda w konkursie
Projekt konkursowy: PAG Pracownia Architektury Głowacki
Data: Styczeń 2013
Lokalizacja: Wałbrzych
Autor: dr inż. arch. Tomasz Głowacki
Współpraca autorska: Katarzyna Filipiak, Jakub Podgórski, Maciej Popławski, Katarzyna Rybczyńska, Dominika Szczecińska, Paweł Wróblewski
Wizualizacje: Bartłomiej Poteralski
Idea
Projekt Centrum Kultury im. Wałbrzyskich Górników jest kompleksowym rozwiązaniem przestrzennym ważnego dla Wałbrzycha terenu śródmieścia z zabytkowym obiektem dawnego Górniczego Domu Kultury. Wiodącą funkcją założenia, poza rewitalizacją budynku GDK, lokalizacją galerii sztuki BWA oraz budową wielopoziomowego parkingu dla miasta, jest powstanie nowej siedziby Filharmonii Sudeckiej.
Koncepcja podąża za kontekstem i specyfiką miejsca. W decyzjach urbanistycznych projekt wykorzystuje charakterystyczne dla tkanki miasta wąskie szczeliny między budynkami, wynikające często z jego górzystej topografii, podziałów własnościowych i różnic czasowych w powstawaniu zabudowy. Decyzje kubaturowe uwzględniają istniejące szczeliny i kształtują nowe, podkreślając ciągi piesze. Podążając tymi ścieżkami możemy przedostać się na teren i do wnętrza Centrum Kultury, które zorganizowane zostało wokół nowo projektowanego dziedzińca – Placu Muzyki. Plac, wyznaczony pomiędzy istniejącymi i projektowanymi budynkami, spaja wokół siebie przewidywane funkcje i stanowiąc ich reprezentacyjną strefą wejściową, tworzy równocześnie otwarte forum kultury pod gołym niebem.
Formalnie projekt pragnie zaakcentować nazwę własną Centrum Kultury im. Wałbrzyskich Górników i uszanować górniczy dorobek Wałbrzycha – miasta, które dzięki wydobyciu i przetwórstwu węgla kamiennego doznało dynamicznego rozwoju i prosperity. Monolityczne bryły projektowanych budynków odwołują się do brył węgla kamiennego, podobnie jak ich czarne elewacje wyłożone bazaltową kostką. Okna w gmachu Filharmonii Sudeckiej zastąpiono znikomymi pasami przeszkleń strefy wejściowej i foyer. Wraz z nową szklaną fasadą GDK i bielą marmurowej posadzki placu tworzą równoważący kontrast miejsca o indywidualnym wyrazie architektonicznym, nobilitującym funkcję wałbrzyskiego Centrum Kultury.
Urbanistyka
Działka przeznaczona pod Centrum Kultury im. Wałbrzyskich Górników położona jest w historycznym i faktycznym centrum miasta, przy Alei Wyzwolenia. Obejmuje ona rozgrywające się na kilku poziomach wnętrze kwartału, oflankowane od ulicy zwartą zabudową kamieniczną. Decyzja o takiej lokalizacji nowej siedziby Filharmonii Sudeckiej spowodowana jest chęcią przywrócenia miastu zabytkowego i kultowego już obiektu znajdującego się na terenie działki. Górniczy Dom Kultury, za którego zachowaną częścią rozciąga się obszar Centrum, nosi niezatarte brzemię historii. Restauracja i modernizacja tego unikatowego obiektu ma stanowić punkt wyjścia dla nowoczesnego, wielofunkcyjnego centrum kulturowego i być żywym pomnikiem historii i tradycji miasta zarówno w oczach mieszkańców jak i turystów. Odrestaurowany GDK jest wizytówką a zarazem drogowskazem do nowo projektowanego kompleksu.
1. Wyburzenie fragmentu istniejącego budynku GDK i wytworzenie wejścia na teren kompleksu.
Wyburzenie dobudówki – łącznika między budynkiem GDK a ciągiem kamienic umożliwiło otwarcie działki na Aleję Wyzwolenia, ale pociągnęło za sobą konieczność zmiany układu komunikacyjnego zabytkowego budynku. Nowy trzon komunikacyjny powstał w na południowej fasadzie GDK, która w wyniku wyburzeń z lat 90-tych stanowiła zionącą dziurę w jego tkance.
2. Zniwelowanie poziomu terenu.
Teren przeznaczony pod inwestycję położony jest na wielu poziomach, zarówno ze względu na geografię Wałbrzycha jak i różnice wynikające z toczących się na przestrzeni lat rozbudów i wyburzeń położonych na działce obiektów. Za wiodący postanowiono przyjąć poziom istniejącego wejścia do GDK-u i tak też lokalizować wszystkie pozostałe wejścia. Położone na tyłach działki wzniesienia zabezpieczono murami oporowymi, umożliwiając dojazd do wszystkich funkcji drogami zapleczowymi położonymi na poziomie wejść.
3. Lokalizacja nowej bryły i powstanie Placu Muzycznego.
Konieczność wytworzenia nowej przestrzeni przedwejściowej dla siedziby filharmonii oraz zapisy planu miejscowego spowodowały rezygnację z rozbudowy budynku GDK i w zamian stworzenie niezależnej, równoważącej go bryły na drugim krańcu działki. Pomiędzy istniejącym a nowym budynkiem zaprojektowano plac wejściowy, zwany dalej Placem Muzycznym. W ten sposób umożliwia się zachowanie GDK w prawie nienaruszonej formie, tworzy prawidłowe warunki dla funkcjonowania filharmonii oraz wzbogaca program Centrum o zewnętrzną, wielofunkcyjną część. Plac Muzyczny może pełnić rolę reprezentacyjną – zewnętrznego, letniego foyer, kulturalną – kina letniego czy rekreacyjną – ogrodu kawiarni.
4. Uzupełnienie pierzei parkingiem.
Zgodnie z planem miejscowym przerwa w pierzei Alei Wyzwolenia została wypełniona budynkiem parkingu, którego boczna ściana flankuje Plac Muzyczny. Wszystkie budynki lokalizowane na działce wysokością starają się licować z istniejącymi kamienicami, tworząc spójne i czyste wnętrze urbanistyczne.
5. Rozcięcie bryły budynku.
Aby zapewnić wymagane przejścia piesze na terenie działki i umożliwić bezpośrednie połączenie terenu Centrum z południową, wyżej położoną częścią miasta nowo projektowaną bryłę rozcięto zewnętrzną klatką schodową. Przejście bramne w przyziemiu GDK, prowadzące bezpośrednio z Alei Wyzwolenia znajduje swoją kontynuację w pęknięciu budynku Filharmonii i, dzięki przeniesieniu trafostacji w skarpę przy murze oporowym, ciągnie się dalej, schodami terenowymi aż do zakola ulicy Mariana Buczka.
Rozwiązania materiałowe
Prostota bryły i jej podział został dodatkowo podkreślony materiałami, którymi wykończono budynek i plac: kubaturę Filharmonii obłożono drobną kostką bazaltową o naturalnych nierównościach. Głęboka czerń, lekka chropowatość i homogeniczność fasad przywodzi na myśl przełamaną bryłę węgla. Rozbudowa GDK-u wyrównuje szerokość poszarpanego po wyburzeniach budynku i licuje się z sąsiadującą kamienicą. W przeciwieństwie do siedziby Filharmonii Sudeckiej fasada GDK-u jest pełnoszklana, maksymalnie doświetlając wnętrze. W kontraście z czarnymi bryłami oraz odrestaurowanymi kamienicami pozostanie biała, marmurowa posadzka placu. Jasna, czysta lekko odbijajać będzie okoliczne zabudowania. W jej kamienną powierzchnię wkomponowane zostaną znaki graficzne z czarnego kamienia – kierunki przejść, wyjścia z placu, nazwy poszczególnych jego stref – a także drzewa, stanowiące naturalne, delikatne przesłony dla bocznych kamienic i kawiarni w parterze GDK-u. Posadzka Placu Muzycznego płynnie przejdzie w schody terenowe rozcinające nowo projektowany budynek i dodatkowo podkreśla jego dwudzielność. Idąc schodami, dzięki zawinięciu fasady szklanej z fasady frontowej na boczną przechodnie będą mogli obserwować wnętrze foyer.
Fasada parkingu od strony Palcu Muzycznego jest tożsama z fasadą budynku filharmonii, dodatkowo wykorzystana do prezentacji (na rozpinanym ekranie) filmów w cyklu kina letniego. Tylna, południowa fasada parkingu rozbita jest na dwie części. Dolna, stanowiąca zamknięcie szerokiej podstawy budynku, za względu na bliskość kamienic mieszkalnych została pokryta warstwą wegetacyjną (bluszcz). Wycofana, górna część fasady została pokryta kostką bazaltową. Fasada frontowa parkingu powstała w niezwykle eksponowanym miejscy – wzdłuż Alei Wyzwolenia, naprzeciw Starostwa Powiatowego. Aby uniknąć długiej na ponad 93 metry monotonnej ściany fasada została podzielona na siedem części, z czego trzy zostały wycofane na ok. 5 metrów wgłąb. Dało to możliwość wytworzenia rytmu pierzei zbliżonego do tego, który tworzą powstałe na przestrzeni stuleci kamienice oraz na wprowadzenie w nisze drzew, również charakterystycznych dla Alei Wyzwolenia. „Wypchnięte” odcinki kształtują poprzesuwane względem siebie jasne, betonowe płyty elewacyjne, stanowiące ażurową fasadę parkingu. Przyziemie przeszklono, aby kontynuować szklaną fasadę galerii znajdującej się w pierwszym module oraz doświetlić strefę wejściową parkingu. Wnęki i wycofaną ostatnią kondygnację budynku wykończono czarną bazaltową kostką, zastosowaną już na siedzibie filharmonii.
