[NIE]ISTNIEJĄCE GRANICE to temat pracy dyplomowej Piotra Pasierbińskiego i Ewy Sroczyńskiej, wykonanej pod kierunkiem Andrzeja Kadłuczki na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Projekt otrzymał Krakowską Nagrodę SARP za najlepszy Dyplom roku 2017 oraz zakwalifikował się do ścisłego finału Dorocznej Polsko-Niemieckiej Nagrody Integracyjnej BDA-SARP 2017. Praca została również prezentowana podczas konferencji naukowej „Od Jerycha po Berlin. Mury” zorganizowanej przez Towarzystwo Naukowe Doktorantów Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
[NIE]ISTNIEJĄCE GRANICE to projekt architektoniczny, odnoszący się do aktualnej sytuacji politycznej zarówno w Europie, jak i na świecie – do narastającego procesu zamykania granic, przywracania kontroli i budowania murów. Ma na celu eksplorowanie i zgłębienie roli architektury jako narzędzia mającego wielowymiarowy wpływ na stosunki polityczne, ekonomiczne i społeczne.
[NIE]ISTNIEJĄCE GRANICE
Autorzy: Piotr Pasierbiński, Ewa Sroczyńska
Promotor: Prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka
Uczelnia: Wydział Architektury | Politechnika Krakowskia im. Tadeusza Kościuszki
NIEISTNIEJĄCE GRANICE
„Jak już niejednokrotnie w historii ludzkości, Architektura stała się narzędziem zbrodni i rozpaczy.”
– ‚Exodus, or the Voluntary Prisoners of Architecture’ |Rem Koolhaas, Madelon Vriesendorp, Elia Zenghelis, Zoe Zenghelis| 1972
Socjopolityczne wydarzenia pierwszej dekady nowego Milenium zaprzeczyły dwóm najbardziej popularnym założeniom globalizacji:
kształtowania świata „bez granic” (w którym mury i ogrodzenia staną się coraz bardziej anachroniczne), oraz promocji swobodnego
przepływu kapitału, dóbr i ludzi po świecie. Ataki terrorystyczne z 11 września 2001, kryzys ekonomiczny, Brexit, kandydatura Donalda
Trumpa oraz obecny kryzys migracyjny zamieniły proces otwierania granic w proces ‘utwardzania’ granic. W wyniku kryzysu migracyjnego
w 2015 roku wiele europejskich państw zdecydowało się nie tylko przywrócić kontrole graniczne, ale pójść o krok dalej podejmując
radykalną decyzję o BUDOWIE MURÓW. Nie mają one dzisiaj żadnego znaczenia militarnego, służą jedynie jako narzędzie psychologicznego i politycznego nacisku.
PIKNIK PAN-EUROPEJSKI
Koniec XX wieku to czas drogi do zjednoczenia Europy, czas traktatów, wzajemnych umów handlowych gwarantujących integrację,
rozwój ekonomiczny, stopniowy zanik znaczenia granic, a co najważniejsze czas pokoju wewnątrz zjednoczonej Europy. To także czas
upadku żelaznej kurtyny, ostatniej bariery dzielącej kontynent. 19 sierpnia 1989 w miejscowości Sopron, grupa węgierskich i austriackich
polityków uzgodniła, że otworzą granicę między swoimi państwami na 3 godziny, aby wspólnie wziąć udział w zorganizowanym pikniku.
Wydarzenie to przeszło do historii pod nazwą Pikniku Pan-Europejskiego i właśnie ono utworzyło pierwszą wyrwę w mentalnym
i fizycznym murze budowanym między państwami bloku socjalistycznego a resztą Europy, zapowiadając koniec żelaznej kurtyny.
Trzy miesiące później upadł Mur Berliński. Rozpoczął się proces jednoczenia się krajów w ramach Unii Europejskiej i Strefy Shengen.
Wydarzenie to zapoczątkowało tworzenie Europy baz barier i granic, z obywatelami różnych państw cieszących się swobodą, wspólnie
wypracowywanym dobrobytem i wolnością poruszania się po niemal całym kontynencie.
“THE GREATEST WALL” 1
Austria i Węgry, kraje które 27 lat temu otworzyły drogę do wolności i zjednoczenia Europy, dziś jako jedne z pierwszych zdecydowały
się na budowę murów i przywrócenie kontroli granicznych. W 2015 roku Węgry podjęły decyzję o zamknięciu granicy z Serbią i budowie
prawie 500-kilometrowego pasa muru o wysokości 4 metrów, a w planach jest budowa kolejnego ogrodzenia na granicy z Chorwacją
i Rumunią. Austria zdecydowała się na podobny krok, mimo tego, że sąsiaduje ona tylko z państwami, które są sygnatariuszami układu
Schengen, buduje mury wewnątrz zjednoczonej Europy. Kontrola graniczna została przywrócona, a mury w postaci wysokich ogrodzeń
wznoszone są na granicy z Włochami, Słowenią i Węgrami. Powstaje ogromna infrastruktura graniczna, która na nowo rysuje linię podziału
niedawno zjednoczonej Europy.
1. Nawiązanie do planów budowy muru na granicy Stanów Zjednoczonych i Meksyku, Prezydent Donald Trump, 2017
“NIEISTNIEJĄCE GRANICE” to projekt architektoniczny, odnoszący się do aktualnej sytuacji politycznej zarówno w Europie, jak i na świecie – do narastającego procesu zamykania granic, przywracania kontroli i budowania murów. Ma na celu eksplorowanie i zgłębienie roli architektury jako narzędzia mającego wielowymiarowy wpływ na stosunki polityczne, ekonomiczne i społeczne. Jest wyrazem architektonicznego protestu przeciw ponownemu dzieleniu Europy, próbą zwrócenia uwagi społeczeństwa, że takimi poczynaniami burzy to z czego tak niedawno było dumne – ideę Europy bez granic.
Podstawowym założeniem projektu jest to, że architektura powinna być zaangażowana w społeczne problemy ludzi, zwłaszcza tam, gdzie zagrożone są podstawowe prawa człowieka.
Projekt zlokalizowany jest na opuszczonym przejściu granicznym Sopron – Klingenbach, 5 km od miejsca gdzie miał miejsce historyczny
Piknik Pan-Europejski. Składa się z symbolicznego, wysokiego muru (część C), zbudowanego na dawnym przejściu granicznym, w pasie
tzw. „ziemi niczyjej”, przez który przebiega zawężona w tym miejscu główna droga łącząca Węgry z Austrią, oraz z dwóch dużych kubatur
(część A i B) zlokalizowanych po obu stronach granicy.
Część C – Mur – jedyna kubatura zlokalizowana na powierzchni ziemi, jako najbardziej prymitywna forma granicy, składa się zarówno
z FORMY jak i IDEI . Jest rodzajem Memoriału, który poprzez swoją skalę i brutalność, obdziera człowieka z wolności i godności, wyzwalając
w nim uczucie bezsilności. Człowiek w zderzeniu z tak prymitywną formą, uświadamia sobie jak bezwzględnym narzędziem jest mur.
Na jego szczyt prowadzi droga, zakończona platformą widokową, umożliwiająca zobaczenie jak wygląda świat po „drugiej stronie”.
Część A – to podziemna kubatura zlokalizowana po austriackiej stronie granicy, która jest poświęcona Sztuce wielokulturowego wyrazu
rozwoju cywilizacji człowieka, która nigdy nie zna granic. Przestrzeń Galerii Sztuki, rzeźbiona jest przede wszystkim za pomocą światła,
które swoją niematerialnością próbuje przeciwstawiać się brutalnej FORMIE muru. Światło staje się materiałem konstrukcyjnym i definiuje
przestrzeń. Przybiera rolę przewodnika prowadząc zwiedzających przez szczelinę, na drugą stronę muru, pozwalając przekroczyć granice.
Część B – to podziemna kubatura usytuowana po stronie węgierskiej granicy, która została dedykowana Nauce, jako elementowi
poznawczemu związanemu z charakterem ludzkim, który przez swoją dociekliwość nie akceptuje żadnych granic. Dwupoziomowe
Centrum Nauki ma za zadanie obnażyć brutalizm IDEI muru. Koncepcja bryły jest skupiona wokół 26 szklanych atriów symbolizujących
wszystkie kraje członkowskie Strefy Shengen, które zadeklarowały zniesienie kontroli i tym samym granic między sobą. Przewidziano
także dodatkowe, symboliczne atrium oczekujące na dołączenie kolejnego kraju.
Obie strefy łączą się w sercu projektu – centralnej platformie obrotowej, znajdującej się pod przebiegająca autostradą Strefy Shengen,
która łączy świat sztuki ze światem nauki.
Główne wejście do założenia znajduje się w istniejących punktach kontrolnych, po obu stronach granicy. Dodatkowo, po stronie
węgierskiej, na otwartym dziedzińcu , zaprojektowano rodzaj skansenu eksponującego pawilony i punkty kontrolne, zebrane z różnych
części Europy. Jest to swoiste cmentarzysko reliktów przeszłości, pełnej podziałów i granic, które obok prezentacji tych zróżnicowanych
stylowo i formalnie obiektów ma pobudzać refleksję ludzką i zmuszać do zastanowienia.
ARCHITEKTURA JAKO PROTEST
Projekt „NIEISTNIEJĄCE GRANICE” to manifest architektoniczny, pokazujący, iż architektura może, a wręcz powinna być bezpośrednio
zaangażowana w konflikty oraz wspomagać walkę wielu ludzi o podstawowe prawa człowieka. Obok funkcji użytkowych, obok możliwości
uwrażliwiania człowieka na piękno i estetykę, zdaniem autorów projektu, architektura musi włączać się w batalię przeciw szowinizmowi,
rasizmowi, terroryzmowi, fanatyzmowi w każdej postaci i ograniczeniom humanitaryzmu, jakie ostatnio dają się zauważać w wielu krajach
na świecie.
Opis autorski: Piotr Pasierbiński, Ewa Sroczyńska