Konkurs na opracowanie koncepcji architektoniczno–użytkowej nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie przy ulicy Rakowieckiej
Projekt konkursowy
Nowa siedziba Archiwum Narodowego przy ul. Rakowickiej
Pracownia: GOWIN&SIUTA Studio
Zespół projektowy: Bartłomiej Gowin, Krzysztof Siuta
Rozstrzygnięcie konkursu: Kwiecień 2015
Idea
Projektowany obiekt, niezależnie od najistotniejszego funkcjonalnego znaczenia w skali obiektów archiwalnych w Polsce, ma także w skali lokalnej strategiczne znaczenie dla przyszłego rozwoju urbanistyki rejonu ulicy Rakowickiej i Wita Stwosza. Stworzy on nowy punkt odniesienia dla inwestycji w tym rejonie, a jednocześnie sam podporządkowuje się prestiżowemu historycznemu i współczesnemu kontekstowi – począwszy od Cmentarza Rakowickiego, przez historyczny zespół budynków wojskowych a także nową siedzibę Muzeum Armii Krajowej przy ul. Wita Stwosza. Układ funkcjonalny i kompozycyjny obiektu podporządkowuje się tej logice kierunków komunikacji i jednocześnie całkowicie wykorzystuje naturalne walory widokowe miejsca.
Budynek nie sprawia wrażenia zamkniętego, niedostępnego obiektu i instytucji, kryjącego w sobie tajne i niedostępne materiały archiwalne, lecz łącząc monumentalność, poczucie bezpieczeństwa i solidności – otwiera się na społeczeństwo.
Koncepcja budynku i zagospodarowanie terenu
Projektując budynek archiwalny założono, że ochrona materiałów archiwalnych jest główna zasadą projektowania, a budynek zostanie podzielony na segmenty by zmniejszyć straty spowodowane np. pożarem czy zalaniem, zachowując jednocześnie – korzystną ze względów ekonomicznych, energetycznych i klimatycznych – zwartość bryły.
Budynek nie sprawia wrażenia zamkniętego, niedostępnego obiektu i instytucji, kryjącego w sobie tajne i niedostępne materiały archiwalne, lecz łącząc monumentalność, poczucie bezpieczeństwa i solidności – otwiera się na społeczeństwo.
Architektura budynku archiwum i jego pomieszczeń wewnętrznych (części publicznych – np. pracownie naukowe, sale edukacyjno-konferencyjne) ma charakter otwarty, przyjazny dla użytkownika zachęcający do wejścia i interakcji, do wielokrotnego jego odwiedzania nie tylko po to, aby skorzystać z materiałów archiwalnych, ale także z innych ofert archiwum. Placówka może mieć również charakter usługowy, nastawiony na realizację potrzeb użytkowników.
Cechy architektoniczne budynku
Budynek Archiwum Narodowego w Krakowie cechuje wysoka jakość architektury, zgodna z misją i wizją archiwów a jednocześnie prostota i oryginalność mająca na celu łatwą identyfikację przez mieszkańców. Nowoczesne standardy budowy, idące w parze z przyjazną, podkreślająca otwartość i łatwość dostępu atmosferą, szczególna dbałość o bezpieczeństwo archiwaliów, pracowników i użytkowników, oraz łatwość udostępniania zbiorów stanowią charakterystyczne cechy dobrze funkcjonującej placówki Archiwum. Projekt zwraca szczególną uwagę na umożliwienie działań popularyzatorsko-edukacyjnych oraz ekspozycji zbiorów, przy jednoczesnym podkreśleniu rangi obiektu i pełnionych przez niego funkcji.
Nowy budynek Archiwum Narodowego w Krakowie, ma być przykładem obiektu użyteczności publicznej charakteryzującego się trwałością, niskimi kosztami utrzymania, ekonomicznym i efektywnym wykorzystaniem technologii, materiałów, urządzeń energooszczędnych i zminimalizowanym zużyciem energii. Bardzo istotnymi, z uwagi na dostępność, są funkcjonalności dostosowujące obiektu do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych, przy jednoczesnym zachowaniu atrakcyjności dla pozostałych grup społecznych, w tym młodzieży.
Kompozycja przestrzenna, usytuowanie budynku i zagospodarowanie terenu
Projekt zagospodarowania terenu, a w tym usytuowanie obiektu, maksymalnie wykorzystuje powierzchnię nieruchomości możliwą do zabudowy, przewidując jego rozwój i rozbudowę w przyszłości.
Do nowo-projektowanego budynku zapewniono wjazd i wyjazd uwzględniający przepisy ppoż. (drogi ppoż.). Drogi dojazdowe oraz wewnętrzne w ramach ciągów pieszo-jezdnych dostosowano do pojazdów osobowych użytkowników, pracowników, służb ratunkowych (np. straży pożarnej), obsługi technicznej, autobusów. Do obiektu zaplanowano dojazd do rampy dla samochodów ciężarowych przewożących akta, dla zaopatrzenia budynków (w tym możliwość transportu sprzętu np. teleinformatycznego, konserwatorskiego o dużych gabarytach i dużej masie do/z pomieszczeń strefy infrastruktury teleinformatycznej, miejsce odbioru odpadów (dojazd do śmietnika). Na terenie przewidziano parking zewnętrzny dla samochodów osobowych, osób niepełnosprawnych, rowerów.
Układ drogowy zapewnia swobodne i bezpieczne przemieszczanie się po terenie również dla osób niepełnosprawnych.
Układ oświetlenia terenu obejmuje zainstalowanie lamp na zewnątrz budynku, jego oświetlenie, budowę latarni na parkingach i terenach rekreacyjnych, w tym przy projektowanej części wystawienniczej oraz wzdłuż dróg komunikacyjnych i na placu.
Wspomniane wcześniej wytyczne konserwatorskie, kontekst urbanistyczny Cmentarza Rakowickiego, Muzeum Armii Krajowej i zabytkowych budynków kompleksu wojskowego, oraz wynikające z lokalizacji w skali miasta powiązania komunikacyjno – funkcjonalne, stanowią wytyczną dla kompozycji przestrzenno – bryłowej nowoprojektowanego budynku Archiwum. Zwarta bryła, poza oczywistymi walorami ekonomiczno-energetycznymi, dopełnia i porządkuje, będącą w trakcie przekształceń tkankę urbanistyczną tej części Krakowa. Archiwum jako obiekt o długim okresie użytkowania musi cechować nie tylko trwałość materiałowo-techniczna, ale również estetyczna. Świadoma decyzja lokalizacyjna, poprzedzoana wcześniejszą szczegółową analizą kontekstu, umożliwia rozbudowę obiektu w przyszłości o – bliźniaczy kubaturowo – segment magazynowy. Możliwość potencjalnej rozbudowy nie wpłynie ujemnie na bezpieczeństwo pożarowe budynku (zapewniony dojazd wozu bojowego straży pożarnej), czy obsługę komunikacyjną (samochód typu TIR). Ponadto okres potencjalnej rozbudowy nie zakłóci funkcjonowania placówki Archiwum, dzięki możliwości bezkolizyjnego prowadzenia prac budowlanych w zapleczowej części działki 219/15. Teren rezerwy terenowej pod rozbudowę stanowi zieleń urządzona i istniejąca zieleń wysoka (zachowanie istniejącego drzewostanu).
Reprezentacyjny plac przed Archiwum Narodowym, kadrowany od wschodu zachowywanym starodrzewiem, od zachodu urządzoną zieloną przestrzenią publiczną z miejscami do wypoczynku pośród zachowanych drzew, otwiera się w stronę potencjalnej rozbudowy Muzeum Armii Krajowej, dając możliwość połączenia w przyszłości obu obiektów wspólnym placem. Osiowość założenia wynikająca z geometrii planu sąsiedniej nekropolii i prostokreślnej urbanistyki otoczenia może stać się punktem odniesienia dla nowopowstających inwestycji budowlanych w sąsiedztwie.
Nowoczesna, wykończona rastrowymi panelami z brązu, główna bryła budynku oparta na planie kwadratu łączy się funkcjonalnie z poddanymi rewitalizacji zabytkowymi budynkami z cegły. Wykreowana w ten sposób kubatura mieści – mogącą działać niezależnie od Archiwum – przestrzeń konferencyjno-edukacyjną zlokalizowaną w poziomie -1. Niezależność działania gwarantuje szklane wydzielenie wewnętrzne i osobne wejście dostępne z ciągu pieszego o pochyleniu podłużnym < 6%.
Bezkolizyjność i intuicyjność komunikacji realizowana jest poprzez czytelne ciągi pieszo-jezdne w ramach otwartego przedpola budynku.
Zachowanie podziału na segmenty funkcjonalne bez zróznicowania wysokościowego, jest zgodne zarówno z Decyzją ULICP, jak i wytycznymi konserwatorskimi. Warunek konserwatorski, dotyczący konieczności zróżnicowania wysokości poszczególnych segmentów budynku tak, by niższa część zlokalizowana była od strony muru Cmentarza Rakowickiego ze względu na jego ochronę krajobrazową, odnosi się do budowy budynku o maksymalnej, dopuszczonej w Decyzji ULICP wysokości – tj. 25 m. Projektowany budynek Archiwum Narodowego jest niższy od maksymalnej wysokości określonej w Decyzji ULICP.
Odpowiedzialne podejście do projektowania nakazuje zlokalizowanie od strony Nekropolii (użytkowanej często po zmroku – listopad), fasady budynku nieemitującej światła sztucznego, a tym samym możliwie bezkolizyjnie wpisującej się w podniosłą atmosferę ciszy i zadumy panującą na cmentarzu. Prostota i elegancja fasady wykończonej trwałym, dobrze znoszącym próbę czasu materiałem, ma za zadanie nawiązać dialog na odpowiednim, wysokim poziomie z jednym z największych krakowskich cmentarzy.
Szacunek dla miejsca, chęć zachowania istniejących budynków w niezmienionej formie i jednoczesna potrzeba wprowadzenia w nie nowej funkcji, zaowocowały adaptacją przy użyciu nowoczesnych materiałów i technologii. Wydzielona szklanym foyer powierzchnia zielona w głębi działki, otwiera szereg możliwości aranżacji, rozwijając tym samym funkcję konferencyjno – użytkową Archiwum.
