Konkurs na opracowanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego Placu Narutowicza w Warszawie.
Projekt konkursowy
Pracownia: 9780 Architekci
Data: Maj 2013
Lokalizacja: Warszawa
Zespół projektowy: dr arch. Bartek Homiński, arch. Michał Jezierski
Opis koncepcji
Stan istniejący
W chwili obecnej plac Narutowicza istotnie jest placem miejskim w sensie przestrzennym – posiada wyraźną, radialną kompozycję, a jego obudowę tworzą silne ściany. Pomimo zdefiniowanej formy urbanistycznej, nie tworzy jednak „znaku” w przestrzeni, punktu odniesienia. Nie tworzy również „miejsca” – przestrzeni miejskiej, do której się przychodzi, aby w niej z przyjemnością przebywać.
Środkowa część placu jest trudno dostępna, nie tylko z powodu odcinających ją od otaczającej zabudowy dwóch jezdni ulicy Grójeckiej, stanowiącej poważną barierę urbanistyczną, ale również za sprawą wielu nitek torów tramwajowych, z których przybywające tramwaje wyrzucają pasażerów „na zewnątrz” placu, w kierunku ruchliwych jezdni ulicy. Samo wnętrze placu, będące de facto skwerem, pozostaje niemal puste. Daje też niewiele okazji do zatrzymania i do przebywania na placu.
Mimo że infrastruktura tramwajowa zajmuje sporą część placu, jego działanie jako węzła przesiadkowego również trudno ocenić pozytywnie. Perony tramwajowe rozdzielone są barierami, mającymi podnosić bezpieczeństwo, ale obniżającymi wygodę pieszych i degradującymi przestrzeń miejską. Brakuje zadaszeń i funkcji towarzyszących podnoszących komfort korzystania z komunikacji publicznej.
Położony pomiędzy wschodnią jezdnią ul. Grójeckiej i ulicą Akademicką skwer jest dość oddzielony od środkowej części placu, co należy uznać za zaletę. Tworzy on bufor izolujący budynki położone przy ul. Akademickiej, od uciążliwości ruchu drogowego i pozwala zdefiniować nieco mniej publiczną, a bardziej „mieszkaniową” strefę placu.
Powiązania
Rejon placu posiada bardzo dobre powiązania z otaczającą zabudową. Samo wnętrze placu, tj. jego środkowa część jest jednak obecnie trudno dostępna. W celu poprawienia dostępności środka placu przewidziano niewielkie korekty lokalizacji przejść dla pieszych, w tym przejścia przy wlocie ul. Barskiej oraz przejścia przy akademiku. Zastosowano rozwiązania uspokojenia ruchu, tj. zwężenie pasów ruchu do 3,25m, obniżające prędkość przejazdu pojazdów przez plac.
Idea
Głównym celem projektu jest stworzenie pośrodku placu prawdziwie miejskiej przestrzeni, która stanie się celem odwiedzin dla wszystkich grup mieszkańców przyległych obszarów, a równocześnie będzie wygodnym węzłem przesiadkowym komunikacji publicznej – przede wszystkim tramwajowej, a przyszłości również metra. Kluczowym środkiem do realizacji tego celu jest „odwrócenie” kierunku ruchu tramwajów wokół placu i skierowanie pasażerów wysiadających z tramwajów do środka placu.
Drugim celem jest stworzenie ikony/znaku – charakterystycznej, rozpoznawalnej formy, która nada miejscu identyfikację, ale która nie będzie konkurować z zastaną kompozycją placu. Środkiem do realizacji tego celu jest budowa lekkiego, „lewitującego” nad placem zadaszenia, wspartego na cienkich stalowych słupach, rozmieszczonych na siatce o boku 8m.
Plac
Plac miejski (oznaczony w projekcie mpzp jako KDX.1), rozumiany jako częściowo zadaszona przestrzeń na planie kwadratu o boku 80m (10 x 10 modułów) jest miejscem, w którym skupia się aktywność społeczna mieszkańców okolicy. Użytkownikami placu są – pasażerowie komunikacji miejskiej, mieszkańcy dalej położonych obszarów, którzy na placu Narutowicza przesiadają się na tramwaj/autobus/metro; – przechodnie w swojej drodze z punktu A do punktu B, przechodzący przez środek placu, jako że tędy prowadzą wygodne przejścia w poprzek ul. Grójeckiej; a przede wszystkim stali bywalcy – mieszkańcy okolicznych domów, przychodzący tutaj by korzystać z usług zlokalizowanych w dwukondygnacyjnym pawilonie lub po prostu przebywać w miejskiej przestrzeni publicznej.
Plac potraktowany został jako pieszy, z dopuszczonym ruchem tramwajowym, (ale nie jako pętla tramwajowa z dopuszczonym ruchem pieszych). Perony tramwajowe (po dwa w każdym kierunku) są integralną częścią placu. Płaska nawierzchnia placu o wymiarach 80x80m została zaprojektowana w sposób jednolity, jedynie, zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, miejsca takie jak krawędzie wyniesionych peronów przystanków wykończono płytami o odpowiedniej fakturze.
W sensie przestrzennym plac definiowany jest przez lekkie stalowe zadaszenie o wymiarze zewnętrznym 82x82m i wysokości 8m, wsparte na słupach stalowych Ø 20cm w rozstawie 8m. Zadaszenie przekrywa perony tramwajowe, ciągi piesze wzdłuż krawędzi placu, stację rowerów miejskich, parkingi dla rowerów prywatnych, wyjście ze stacji metra oraz fragmenty placu w pobliżu pawilonu. W środkowej części zadaszenia znajduje się otwór wielkości 46x46m, tworzący swego rodzaju patio, otwierający widok na otaczającą zabudowę (co ułatwia orientację). Patio daje przebywającym w nim użytkownikom poczucie wspólnoty, tworzy ramy (w sensie dosłownym i metaforycznym) do zachodzenia na placu rozmaitych aktywności: spotkań, występów, rekreacji itd. Obecność zarówno zadaszonych jak i niezadaszonych części placu sprzyja użytkowaniu placu w zróżnicowanych warunkach pogodowych. W posadzce placu z płyt kamiennych pozostawiono otwory na istniejące drzewa.
Wszelkie elementy infrastruktury, takie jak trakcja tramwajowa, oświetlenie placu itd. zintegrowane jest z zadaszeniem. Na placu zaprojektowano ponadto fontannę z dyszami umiejscowionymi w posadzce, ławki (w różnych konfiguracjach, pod dachem i pod gołym niebem, umożliwiające siedzenie samemu lub w grupach, obserwowanie placu itd.) oraz stoliki do szachów.
Charakterystyczna forma lekkiego zadaszenia placu jest również elementem identyfikacji w skali miasta. Zawieszona w powietrzu „kartka papieru” staje się ikoną, punktem odniesienia, zarówno dla stałych użytkowników placu, jak i tylko dla przejeżdżających przez plac.
Pawilon
Na placu przewidziano budowę pawilonu jednokondygnacyjnego z antresolą, z podpiwniczeniem, w którym znajdą się – klubokawiarnia pow. ok. 220m2 plus antresola (mógłby to być nowy Le Chalet, lub inny podmiot, który zrozumie funkcję tego miejsca szerzej niż tylko gastronomia; możliwy jest podział lokalu na dwa mniejsze); – dzielnicowy punkt informacji o pow. ok. 20m2; – klub seniora (jako filia dzielnicowego domu kultury) o pow. ok. 30m2; – salonik prasowy o pow. ok. 25m2; – drugi punkt małej gastronomii o pow. ok. 25m2; – zaplecze socjalne motorniczych o pow. ok. 10m2, – oraz zejście do zlokalizowanych w kondygnacji podziemnej toalet publicznych. Pawilon ma formę prostopadłościanu o wymiarach ok. 24x14x7,2m, o całkowicie przeszklonych fasadach, dających siedzącym w środku możliwość obserwowania „miejskiego życia” na placu, a przechodniom i flaneurom przyglądanie się zachodzącym w środku aktywnościom – w myśl zasady „widzieć i być widzianym”. Wieczorami oświetlone wnętrze klubokawiarni będzie dodatkowo oświetlać plac. Przewiduje się, że w sezonie letnim klubokawiarnia będzie otwierać ogródek letni po stronie południowej (nasłonecznionej) pawilonu.
Park
Po północnej i południowej stronie placu pieszego przewidziano tereny zielone (ZP.1, ZP.2), na których odbywać się będą również manewry skręcania i zawracania tramwajów. Przewidziano zachowanie kęp istniejących, swobodnych w pokroju drzew, kontrastujących z uformowanymi szpalerami wzdłuż ulic, podkreślającymi kompozycję urbanistyczną placu.
Skwer z pomnikiem
Pas terenu pomiędzy wschodnią jezdnią ul. Grójeckiej a ul. Akademicką stanowi w pewnym sensie odrębną część placu (ZP.3, ZP.4). Jego odrębność podkreśla szpaler drzew wzdłuż wschodniej jezdni ulicy Grójeckiej. W obszarze ZP.3 przewidziano zmianę lokalizacji pomnika Gabriela Narutowicza, jego wyeksponowanie oraz lepsze powiązanie z kompozycją placu. Pełniący funkcję akcentu pomnik zlokalizowano przy ul. Akademickiej, w osi ulicy Supińskiego, przy czym kompozycję skweru pomiędzy wschodnią jezdnią ul. Grójeckiej i ul. Akademicką podporządkowano temu pomnikowi.
Infrastruktura drogowa
Zasady obsługi komunikacyjnej terenu i geometria układu drogowego pozostają w zasadzie niezmienione, z wyjątkiem korekty wlotu ul. Barskiej i przeniesienia przejścia dla pieszych na południową stronę tego skrzyżowania. Przewiduje się uspokojenie ruchu w obszarze placu poprzez nieznaczne zwężenie szerokości pasów ruchu, tj. 3,25m dla pasów lewego i środkowego oraz 3,5m dla pasa prawego, co wymusi na kierowcach nieco ostrożniejszą i wolniejszą jazdę. Proponuje się również wyznaczenie dodatkowego przejścia dla pieszych i przejazdu dla rowerów z sygnalizacją świetlną w ciągu ulicy Grójeckiej, przed placem od strony południowej oraz przeniesienie zlokalizowanego na łuku przejścia dla pieszych ok. 50m dalej, na prosty odcinek drogi. W związku z wysoką klasą ulicy (droga główna), jak również w związku z budową drogi dla rowerów w ciągu ulicy Grójeckiej nie przewiduje się miejsc postojowych.
Wzdłuż pozostałych ulic w obszarze opracowania wyznaczono miejsca postojowe prostopadłe i równoległe.
Infrastruktura tramwajowa
Tak jak wspomniano, przewidziano odwrócenie kierunku ruchu tramwajów po placu, przez co wymiana pasażerów na przystankach odbywać się będzie od strony wewnętrznej placu. Zwiększa to bezpieczeństwo i wygodę korzystania, a także zasila pieszymi sam plac. Przewidziano możliwość zawracania tramwajów nadjeżdżających ze wszystkich kierunków. W obu kierunkach przewidziano po dwa perony przystankowe dł. 72m. W obrębie placu (teren oznaczony w projekcie mpzp jako KDX.1) torowisko tramwajowe prowadzi przez plac o jednolitej nawierzchni. Piesi mają w tym miejscu możliwość swobodnego przekraczania torów w dowolnym miejscu. Perony przystanków są zadaszone na całej długości, co podnosi komfort i zachęca do korzystania z komunikacji publicznej. Krańce peronów są dostępne dla osób niepełnosprawnych.
Manewry skręcania i zawracania odbywają się poza obszarem placu pieszego. Łuki pętli tramwajowej zlokalizowano w obszarach ZP.1 i ZP.2 (zieleń publiczna), gdzie nie przewiduje się ruchu pieszych poza dwoma wyznaczonymi przejściami. W tych obszarach, podobnie jak w ciągach ulic Grójeckiej i Filtrowej, przewidziano torowisko zielone (trawiaste).
Infrastruktura rowerowa
Wzdłuż obu jezdni ulicy Grójeckiej, w ich poziomie, przewidziano budowę dwukierunkowych dróg dla rowerów szerokości 2,5m, które oddzielone są od jezdni separatorami/bezpiecznikami szerokości 0,5m. W ulicy Filtrowej przewidziano budowę wydzielonych, obustronnych jednokierunkowych dróg dla rowerów szer. 1,5m, a w ulicy Słupeckiej oraz Uniwersyteckiej przewidziano ruch rowerów po jezdni na zasadach ogólnych w związku z sugerowanym objęciem tych ulic strefą Tempo 30, tj. strefą ruchu uspokojonego o dopuszczalnej prędkości 30km/h. Stację roweru miejskiego przewidziano pod zadaszeniem placu, w środkowej części placu, w pobliżu planowanego wyjścia z metra i przystanków tramwajowych w celu ułatwienia przesiadek rower-metro i rower-tramwaj. Również w środkowej części placu, pod zadaszeniem, przewidziano parkingi rowerowe dla użytkowników korzystających z rowerów prywatnych.
Przyjęte rozwiązania materiałowe i techniczne
Konstrukcja zadaszenia placu stalowa, słupy stalowe z rur Ø20 cm w rozstawie 8m, malowane w kolorze białym, pokrycie dachu z blachy w kolorze białym.
Posadzka placu z płyt kamiennych: granit pepperino dark oraz wapień tandur gray.
Nawierzchnie chodników poza placem pieszym z płyt betonowych w kolorze szarym.
Konstrukcja budynku szkieletowa stalowa.
Opis działań zmierzających do uzyskania stanu docelowego
Zaletą proponowanego rozwiązania placu jest niewielka ingerencja w istniejący układ drogowy i w sieci infrastruktury podziemnej. Umożliwia to etapowanie prac. Z punktu widzenia realizacji założeń koncepcji, najistotniejszym działaniem jest przebudowa układu torowego i stworzenie samego placu pieszego wraz z budową zadaszenia i pawilonu. W kolejnym etapie przewiduje się przebudowę układu drogowego wraz z budową dróg dla rowerów. Przebudowa skweru przy ul. Akademickiej może być zrealizowana w dalszej kolejności. Wszelkie działania powinny być nakierowane na poprawę jakości przestrzeni publicznych, ujednolicenie form nośników reklam związanych z usługami w budynkach przylegających do placu, eliminację reklam wielkoformatowych, poprawę jakości zieleni, a docelowo poprawę jakości nawierzchni pieszych.
Opis proponowanej działalności inwestycyjnej – generalne założenia programowe dla terenu
Jedyny obszar przewidziany pod inwestycje kubaturową zlokalizowano w środkowej części placu i oznaczono jako U. Na terenie tym, o powierzchni około 0,04ha przewidziano budowę podpiwniczonego, jednokondygnacyjnego z antresolą, wielofunkcyjnego pawilonu usługowego, mieszczącego program użytkowy aktywujący plac. W budynku przewidziano klubokawiarnię, dzielnicowy punkt informacji, klub seniora (jako filia dzielnicowego domu kultury), salonik prasowy, kolejny punkt małej gastronomii, zaplecze socjalne motorniczych oraz toalety publiczne (w kondygnacji podziemnej). Przewidziano ponadto budowę i zadaszenie placu pieszego (KDX.1), co wiąże się z przebudową układu torowego.
Opis działań projektowych w odniesieniu do uwarunkowań wynikających z ochrony dziedzictwa kulturowego obszaru
Wszelkie działania w obszarze opracowania respektują wartościowy układ urbanistyczny: zastaną, radialną kompozycję placu oraz jego dominanty – kościoła św. Jakuba. Zaproponowane zadaszenie placu nie stoi w sprzeczności z tą zasadą: wysokość zadaszenia ograniczona do 8 metrów w perspektywach ulic dochodzących do placu nie ogranicza widoczności charakterystycznej bryły kościoła, a lekka, neutralna płaszczyzna „lewitującego” nad placem zadaszenia nie konkuruje z bryłą kościoła. Postuluje się podkreślenie osi promienistych ulic (Filtrowej, Supińskiego, Uniwersyteckiej a także Akademickiej) poprzez zastosowanie obustronnych szpalerów z formowanych drzew. Przewidziano zmianę lokalizacji istniejącego pomnika Gabriela Narutowicza i lepsze jego powiązanie z kompozycją placu. Pełniący funkcję akcentu pomnik zlokalizowano przy ul. Akademickiej, w osi ulicy Supińskiego, przy czym kompozycję skweru pomiędzy wschodnią jezdnią ul. Grójeckiej i ul. Akademicką podporządkowano temu pomnikowi. Obiekty wpisane do ewidencji i rejestru zabytków podlegają ochronie na zasadach wynikających z opinii miejskiego konserwatora zabytków i odpowiednich ustaw. Dopuszczalne jest stosowanie nośników reklamowych na budynkach wyłącznie w strefie parteru, w ilości jeden nośnik na jeden podmiot. Nie dopuszcza się stosowania reklam wielkoformatowych.