Konkurs na opracowanie koncepcji zagospodarowania Nowego Rynku i placu Jana Metziga w Lesznie oraz powiązań funkcjonalno-przestrzennych pomiędzy nimi.
I Nagroda w konkursie: Front Architects
Zespół autorski: Front Architects, Poznań
Autorzy: mgr inż. arch. Paweł Kobryński, mgr inż. arch. Wojciech Krawczuk (główny projektant), mgr inż. arch. Marcin Sakson
Współpraca autorska: inż. arch. Michał Gawron, inż. arch. Kaia Korpa
Opracowanie: mgr inż. arch. Maja Dylewska, mgr inż. arch. Joanna Jasiewicz, mgr inż. arch. Agata Sobańska
Wizualizacje: Piotr Szymański – Cocoon Studio
Idea
Leszno- dziś kojarzone jako ośrodek szybowców i sportu żużlowego, posiada bogatą historię, którą dostrzec można w sylwecie miasta. W panoramie uwagę przyciągają liczne wieże, każda świadcząca o innym aspekcie historii tego niegdyś wielokulturowego miasta. Oprócz ratusza widzimy zachowane formy domów modlitw, należących do wyznawców czterech różnych wyznań. Są to świadectwa panującej tu tolerancji, przyciągającej wtenczas artystów, naukowców i filozofów.
Analiza zastanej sytuacji skłoniła nas do zachowania ducha istniejących przestrzeni uzupełnionych o nowoczesne wątki.
Obszar konkursowy znajduje się w ramach struktury śródmiejskiej w sąsiedztwie jej ścisłego centrum – Rynku. To tu skupia się uwaga wszystkich mieszkańców oraz turystów przebywających na terenie miasta. Koncentracja wszelkiego rodzaju usług w połączeniu z odpowiednią infrastrukturą transportową oraz przestrzeniami o wysokich walorach estetycznych i funkcjonalnych stanowi o atrakcyjności miasta w oczach mieszkańców, turystów oraz inwestorów.
Zaproponowana koncepcja opiera się na stworzeniu spójnej wizji 3 placów miejskich – Rynku, Placu Metziga oraz Nowego Rynku, które cechuje zupełnie odmienny charakter. Planowane założenia wychodzą poza obrysy placów, zarówno w ich wytyczonych planistycznie obrysach, jak i w połączeniach komunikacyjnych, tworząc współgrającą przestrzeń przeznaczoną do aktywności społecznych i kulturowych miasta Leszno. Mimo odmiennych charakterów i funkcji o spójności placów stanowić będzie ujednolicenie elementów małej architektury, zieleni oraz oświetlenia. Pozwoli to na stworzenie uzupełniającej się ścieżki – ciągu usługowo-handlowo–rekreacyjnego. Dopełnieniem układu staną się projektowane atrakcyjne rzeźby miejskie, pawilon oraz zadaszenie, nadające wnętrzom urbanistycznych unikatowy charakter.
Plac Nowy Rynek
Nowy Rynek to dla leszczynian od dawnych czasów miejsce ściśle związane z tradycją handlu. Z biegiem lat to miejsce z różnych przyczyn utraciło właściwą oprawę dla swojej targowej funkcji. Koncepcja zakłada przebudowę targowiska w taki sposób, żeby wprowadzić współczesne standardy przestrzeni przy zachowaniu wartości kulturowych.
Pod względem komunikacyjnym struktura urbanistyczna wyznacza nam dwa główne najścia na plac od strony placu Jana Metziga oraz dwa przeciwległe dojścia od strony ulic Sebastiana Klonowicza oraz ulicy Nowy Rynek. Ze względu na oczywiste potrzeby funkcjonalne, a także estetyczne, projekt zakłada wprowadzenie na plac nowego, stałego zadaszenia. Jego forma jest przekształconym w formę geometryczną powszechnie kojarzonym z Lesznem motywem szybowca. Hasło „Leszno. Rozwiń skrzydła” nabiera tym samym materialnego znaczenia. Przestrzeń placu zyskuje więc rangę znaku rozpoznawczego miasta będąc oprawą wydarzeń kulturowych oraz atrakcją turystyczną. Efekt tworzenia ramy dla placu podbija zastosowany obrót płaszczyzn zadaszenia osiowo w przeciwnych kierunkach oraz uniesienie ich od strony placu. Zabieg ten dodatkowo potęguje wrażenie tworzenia się centralnego placu wokół którego skupia się handel. Zaprojektowane „skrzydła” podporządkowane są jednak drobnej skali stanowisk handlowych, nie zaburzając skali otaczającej zabudowy. Zadaszona część targowa zajmuje część placu po jego zachodniej stronie, dzięki czemu jego większa, główna, odkryta część staje się multifunkcjonalną powierzchnią. Głównym walorem zaproponowanej koncepcji jest więc możliwość aranżacji na placu różnych wydarzeń niezależnie od ich skali. Począwszy od drobnych wydarzeń odbywających się równolegle do targu, kończąc na wykorzystaniu pełnego potencjału powierzchni. Z względu na charakterystykę handlu targowego przewidziano miejsce na zróżnicowaną typologię stanowisk handlowych. Linie na posadzce pod zadaszeniem wstępnie organizują rozkład stanowisk targowych, co wprowadza poczucie ładu przestrzennego. W ostaniach latach dostrzec można problem nieprzyjmowania się nowych przestrzeni handlowych, które zbyt mocno różnią się od wyjściowych form. Aby zapobiec temu zjawisku koncepcja zakłada zwiększenie komfortu handlujących poprzez wprowadzenie stałego zadaszenia, jednak pozostawiając im pełną dowolność kształtowania swojego stanowiska w zadanych obrysach.
Podobne rozwiązania zastosowano w aranżacji stanowisk stałych. Wstępny podział pawilonów wyznacza lokale, które można dowolnie łączyć lub dzielić w zależności od potrzeb sprzedającego. Zaplecza na tyłach lokali umożliwiają jego powiększenie lub stanowią przestrzeń magazynową. Bryły pawilonów posiadają drewniane rolety z odpornego na warunki atmosferyczne cedru kanadyjskiego. System ten pozwala na całkowite zamknięcie struktury tworząc estetyczną oprawę dla wydarzeń kulturowych i społecznych. Lokalizacja stanowisk stałych po wschodniej stronie placu rozgranicza przestrzeń centralną od strefy parkingu. Z względu na dominująca funkcję placu, jaką jest codzienny targ, jak i na obsługę wydarzeń, wyznaczono wewnętrzny ciąg pieszo-jezdny, który umożliwia sprawny transport towarów niekolidujący z ruchem samochodowy dookoła placu.
W obrysie placu, zgodnie z MPZP, wyznaczono 10% powierzchni biologicznie czynnej. Podzielona jest ona na cztery obszary okalające strukturę zadaszenia. Strefa po zachodniej stronie placu kształtuje się poprzez podkreślanie głównych najść pieszych. W przestrzeni pomiędzy obrysem placu a linią istniejących drzew zaprojektowano siłownie plenerową oraz plac zabaw. Celowość tej lokalizacji polega na możliwości całkowitego uwolnienia posadzki placu między linią drzew, a stałymi pawilonami targowymi. Pozostała część strefy wypełniona jest małą architekturą w postaci zieleni mobilnej (mobilność wzbogaca możliwości aranżacyjne placu). Połączanie zieleni z ławkami tworzy kameralną przestrzeń, która ułatwia interakcje społeczne oraz wypoczynek. Północna i południowa strefa zieleni placu sprzyja kreowaniu ogródków małych usług gastronomicznych lub stref wypoczynku. Dzięki tym rozwiązaniom przestrzeń Nowego Rynku staje się atrakcyjna również poza czasem funkcjonowania stoisk targowych.
Infrastruktura placu uzupełniona jest o elementy niezbędne do funkcjonowania założenia, takie jak punkty czerpania wody, miejsca gromadzenia odpadów stałych i latarnie. Zalewowe oświetlenie spodu zadaszenia nadaje mu lekkości i kreuje przestrzenny efekt unoszenia się zadaszenia ponad posadzką placu. Zadaszenie działa jak ekran odbijający, wypełniając światłem całą przestrzeń okalającą. Zróżnicowanie typów oświetlenia (lampy drogowe, podświetlenie zieleni) pozwala na gradacje natężenia iluminacji w zależności od rangi wydarzenia.
Plac Jana Metziga
Plac Metziga, znany mieszkańcom Leszna również jako plac Kościelny od zawsze pełni funkcje miejskiej enklawy zieleni. Jego charakter oprócz zieleni tworzy otaczająca go zabudowa o charakterze dydaktycznym, kulturowym oraz mieszkalnym. Zamknięciem południowej pierzei jest dominanta- malowniczy kościół św. Krzyża.
Koncepcja pod względem funkcjonalnym stanowi odpowiedź na potrzebę utrzymania obecnego charakteru placu, przy uwzględnieniu nowych potrzeb mieszkańców Leszna. Celem projektu jest stworzenie przestrzeni zachęcającej do interakcji z innymi ludźmi oraz otaczająca naturą. Miejsca skupiającego ludzi wokół zieleni oraz instytucji kulturalnych.
Koncepcja w niektórych aspektach rozwija i wzbogaca MPZP przyjętego dla tego obszaru. Szczególnie istotne są kwestie klasyfikacji jezdni wzdłuż zachodniej pierzei oraz zakaz stałej zabudowy w obrębie placu. Wprowadzenie pieszo- jezdni we wspomnianym miejscu pozwala na ekspozycje ośrodków kulturowych i oświatowych oraz wyprowadzanie ich oddziaływania kulturowego i dydaktycznego na plac nie blokując przy tym możliwości ruchu kołowego. Projekt lekkiego pawilonu, niezwiązanego stale z gruntem, jest odpowiedzią na potrzeby mieszkańców nie wpływając przy tym na warunki gruntowe, co stanowi pewien kompromis względem warunków MPZP.
Punktem wyjściowym do projektu była etymologia nazwy miasta. Źródła historyczne podają, iż ma ona swoje źródło w botanice. Potwierdzenie tego znajdować można w słowach leszczynian z XVII w.:„miejscowość, która od początku ubiegłego stulecia, o ile wiadomo, nazywana jest przez Polaków Lesznem, a przez sąsiednich Niemców – Lissa. bierze swą nazwę od sarmackiego (tj. polskiego) określenia leszczyna, czyli corylus” [kronika Samuela Spechta, 1639r.]. Pierzasta struktura liścia leszczyny została tu w symboliczny sposób przeniesiona na rysunek posadzki. Główna oś kompozycyjna przebiega od wyjścia z deptaku prowadzącego na staromiejski rynek w kierunku Kościoła św. Krzyża, pozostałe aleje na placu są odzwierciedleniem najważniejszych istniejących ciągów pieszych.
Plac zgodnie z założeniem historycznym podzielony jest na trzy strefy. Pierwsza z nich to strefa rekreacji i wypoczynku, pozwalająca na relaks w gronie rodziny i przyjaciół w otoczeniu zieleni. Zgodnie z projektem ta część placu jest bogata w zróżnicowaną, niewymagającą i niealergizującą zieleń, która służyć będzie nie tylko ludziom, ale i pszczołom które będą mogły upatrywać w niej swojego schronienia. Powstały ekosystem stanie się doskonałym forum do obserwacji i prowadzenia zajęć dydaktycznych z sąsiadującej szkoły. Tuż nad dywanem z traw będzie można odpoczywać w niekonwencjonalny sposób na siedziskach z siatki. Ważnym elementem tej strefy jest reinterpretacja historycznego zdroju w formie współczesnej fontanny, która przyniesie radość najmłodszym, jak i ochłodę dla dorosłych.
Druga ze stref to część centralna. Na placu znajduje się cenny pod względem historycznym oraz dendrologicznym dąb Bolek. Niestety w obecnym kształcie znajduje się w on w wydzielonej strefie bezpieczeństwa, która rozdziela plac na dwie części. Koncepcja jest odpowiedzią na potrzebę osób poruszających się główną osią założenia, jak również nobilitacja Bolka – zielonej dominanty placu. Dąb Bolek staje się ośrodkiem skupiającym wszelkie interakcje. Aby w bezpieczny sposób móc się do niego zbliżyć zaprojektowano lekki, eteryczny, ażurowy pawilon, który w naturalny sposób został ukształtowany jako bioniczna forma otulająca drzewo. Forma ta nie konkuruje z drzewem, ani nie narusza jego struktury, a staje się furtką do tego aby przywrócić utracony na przestrzeni lat bliższy, choć nie bezpośredni kontakt. Pawilon zaprojektowano jako lekką konstrukcję z ażurowych drewnianych ram o zmiennej transparentności rozłożonych na planie okręgu. Projektowane oparcie na legarach sprawia, że pawilon zdaje się nie dotykać gruntu. Jednakże głównym powodem dla którego zdecydowano się na taki sposób posadowienia jest nie zaburzanie warunków gruntowych. Konstrukcja faluje podnosząc się w miejscach wytyczonych przez główną oś placu umożliwiając bezkolizyjne przejście. W miejscu maksymalnego zagęszczenia ram ulokowano publiczne sanitariaty – dla matek z dziećmi, mężczyzn oraz osób niepełnosprawnych. Bezpośrednio obok nich wpisano na rzucie małą kawiarnię. Pozostała część pawilonu, który sam w sobie ma formę rzeźby będzie stanowiła miejsce do czasowych wystaw związanych z działalnością Muzeum. Obszar bezpośrednio pod koroną drzewa zostanie przekryty siatką, która zniweluje potencjalne zagrożenie związane z obrywającymi się konarami, jednocześnie domykając wnętrze, które nabiera charakter klimatycznej enklawy w centrum miasta. Tak jak za dawnych lat mieszkańcy będą mogli z powrotem szukać ukojenia w cieniu rozłożystego drzewa.
Trzecia strefa to część placu przed kościołem i muzeum. Zgodnie z projektem plac staje się ich integralną częścią. Usunięcie ruchu samochodowego odsłania nową przestrzeń – dla kościoła jest to szersze pole ekspozycji, a dla muzeum miejsce do wykładów, wystaw i spotkań przy kubku kawy. Jednocześnie ta część placu to doskonałe miejsce dla lokalizacji pomnika Stanisława Grochowiaka.
Wspólną wartością dla całego placu jest funkcja gromadzenia ludzi. Każde z wnętrz placu zatrzymuje przechodnia na dłużej, każde z nich na swój unikatowy sposób. Koncepcja została opracowana w taki sposób, aby zachować istniejące drzewa. Zminimalizowanie ruchu samochodowego oraz zaprojektowanie nawierzchni na jednym poziomie sprawia, że plac jest bezpieczny i otwarty dla różnych użytkowników i całkowicie dostępny dla osób niepełnosprawnych. Najważniejsze elementy placu i jego otoczenia zostały wyeksponowane i podkreślone oświetleniem liniowym w posadzce i punktowym między zielenią. Symbol placu, dąb Bolek, jest dodatkowo wyróżniony zalewowym światłem od spodu. Projektowana mała architektura w obrębie placu, poprzez swoją konstrukcję, ma niwelować możliwość noclegu przez osoby bezdomne. Takie same elementy zagospodarowania przewidziano w połączeniu deptaka prowadzącego na Rynek z placem, aby spiąć wizualnie obie przestrzenie.
Komunikacja
Obszar opracowania znajduje się w zasięgu strefy śródmieścia- najbardziej reprezentacyjnej, centralnej części miasta. Jest więc miejscem kumulacji mieszkańców Leszna oraz turystów z względu na koncentracje oraz dostępność wszelkiego rodzaju usług, w szczególności obiektów oświatowych i użyteczności publicznej. System komunikacyjny przekłada się znacząco na jakość tego środowiska oraz intensywność procesów rewitalizujących i rozwojowych.
Zaproponowane rozwiązanie opiera się na powstałej w 2016 roku Koncepcji rozwiązań transportowych wykonanej przez mgr. inż Joannę Woźniak. Zadany obszar charakteryzuje się zabudową o zwartym charakterze i funkcją mieszkaniowo- usługową. Sieć komunikacja zakresu powinna być dostępna dla wszystkich form transportu, jednak z przewagą na rzecz komunikacji zbiorowej, pieszej oraz rowerowej. Niniejsza koncepcja konkursowa jest odpowiedzią na postawioną w analizie diagnozę ukazującą istotne bariery dla lokalnych powiązań funkcjonalnych wynikające z ruchu tranzytowego wewnątrz struktur miejskich.
Proponowaną odpowiedzią na zadany problem jest przekształcenie Alei Zygmunta Krasińskiego, które stanowią główną przeszkodę przestrzenną w spójności rozważanych przestrzeni. W projekcie zaproponowano przedłużenie istniejącej alei zieleni rozdzielającej pasy ruchu, aż do skrzyżowania z Alejami Jana Pawła II. Takie rozwiązanie ograniczy ruch samochodowy oraz odseparuje go od pieszych i rowerzystów, zwiększając ich komfort i poczucie bezpieczeństwa. Rozwiązanie polegające na ograniczenie ruchu samochodowego do jednego pasa w każdym kierunku pozwoli na wydzielenie dla komunikacji zbiorowej osobnych pasów drogowych, co w konsekwencji usprawni ruch autobusowy w obszarze centrum. Przystanki autobusowe zostały zlokalizowane w najszerszych miejscach stwarzając dogodne miejsce do zatrzymania się pojazdu oraz umożliwiając oczekiwanie w otoczeniu zieleni.
Nowe połączania piesze i rowerowe w poprzek Alei Zygmunta Krasińskiego stwarzają możliwość sprawnego poruszania się między Placem Metziga, a Nowym Rynkiem. Aleja została podkreślona podziałami, które sugerują dwa kierunki: Plac Metziego oraz Nowy Rynek. Taki zabieg pozwolił na kształtowanie linii prowadzących od placu do placu w posadzce alei. Efekt ten został wzmocniony poprzez zastosowanie oświetlenia liniowego powtarzającego podziały w posadzce na wysokości Kościoła św. Krzyża, gdzie znajduje się jedno z trzech zaproponowanych połączeń placów. Wszystkie ciągi piesze pozbawione są wszelkiego rodzaju barier, które mógłby utrudniać poruszanie się osób niepełnosprawnych.
Komunikacja na obszarze okalającym Nowy Rynek odbywa się jednokierunkowo. Cały obszar objęty jest strefą TEMPO 30. Uspokojenie ruchu pozwala na rezygnacje z przejść dla pieszych oraz umożliwia swobodne poruszanie się pieszego w obrębie placu oraz okalających go ulic. Efekt zostaje spotęgowany przez przeniesienie miejsc parkingowych w obrys placu oraz zmianę nawierzchni jezdni oraz chodników. Celem tego zabiegu jest również rewitalizacja pierzei otaczających plac, poprzez poprawę walorów i ekspozycji usług w parterach. Na płycie placu wydzielony został ciąg pieszo-jezdny umożliwiający dojazd do miejsc parkingowych oraz straganów stałych i tymczasowych. Ulica Różana ( 92Kdd) zachowała istniejący kierunek ruchu oraz charakter pieszo-jezdny, prędkość została ograniczona jednak do 20 km/ h. Na płycie placu zaproponowano 70 miejsc parkingowych, w tym przeznaczone dla osób niepełnosprawnych.
Transport w obszarze Placu Metziga został podporządkowany pieszym oraz rowerzystom. Całość placu objęła strefa TEMPO 30. Tak samo jak w przypadku Nowego Rynku, pozwoliło to na rezygnację z wyznaczonych przejść dla pieszych. Na obszarach ulic 53KDd oraz 49KDd ruch został ograniczony do jednokierunkowego. Zabieg przekształcenia ulic 52Kdd oraz 51Kdd w ciągi pieszojezdne pozwolił na ekspozycje ośrodków kulturowych i oświatowych oraz wyprowadzanie ich oddziaływania kulturowego i dydaktycznego na plac. Tym sposobem budynki o wysokich walorach estetycznych stały się ramą zieleni placu. Zachowanie ciągu jezdnego nie ogranicza nadal potrzebnego transportu w tym obszarze, zapewniając jednak bezpieczeństwo przebywających na placu ludzi. Wszystkie 33 miejsca parkingowe zostały wyznaczone poza obrysem placu, w tym dwa bezpłatne miejsca parkingowe dla osób niepełnosprawnych w możliwie najbliższej odległości od kościoła oraz obiektów kulturowych. Przedłużenie ulicy prowadzące do deptaka zostały rozdzielone na część pieszo-jezdną oraz część przeznaczoną jedynie dla ruchu rowerowego oraz pieszego.
Sieć dróg rowerowych łączy deptak z placem Metziga przez Aleje Zygmunta Krasińskiego, aż po Nowy Rynek. W strefie placu Metziga transport rowerowy został rozwiązany przez wprowadzanie kontrapasa rowerowego wyprowadzającego rowerzystę na wewnętrzną drogę Alei Zygmunta Krasińskiego. W obszarze Nowego Rynku dopuszczony jest kontraruch rowerowy. Na całym obszarze opracowania zaproponowano 50 stojaków rowerowych zlokalizowanych w strategicznych miejscach, pozwalających na zmianę środka lokomocji.
Źródła:
https://www.leszno.interbit.pl/teksty/leszczyno.htm
https://poznajpolske.onet.pl/wielkopolskie/leszno-miasto-niebanalne/d9b15
