Winoteka w schronie przeciwlotniczym to projekt dyplomowy Pauliny Witczak wykonany pod kierunkiem Piotra Fiuka na Wydziale Budownictwa i Architektury Zachodniomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Praca zdobyła wyróżnienie w konkursie Dyplom Roku im. Zbyszka Zawistowskiego.
Winoteka. Adaptacja schronu przeciwlotniczego przy ul. Świętojańskiej w Szczecinie
Projekt: Paulina Witczak
Promotor: Piotr Fiuk
Uczelnia: Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie | Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Lokalizacja: ul. Świętojańska, Szczecin
Data opracowania: 2012
Nagrody: Wyróżnienie w Konkursie DYPLOM ROKU im. Zbyszka Zawistowskiego 2012 organizowanym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich
Idea
Przedmiotem opracowania jest koncepcja adaptacji schronu przeciwlotniczego na potrzeby centrum winiarskiego Winoteka. Dawny schron zlokalizowany jest na Wzgórzu Kupały (dawn. Elizy) przy ul. Świętojańskiej w Szczecinie-Golęcinie. Celem opracowania była próba przywrócenia dawnej świetności i wytyczenia nowych perspektyw dla malowniczego wzgórza.
Budynek podporządkowany został istniejącej już bryle, a także uwarunkowaniom konfiguracji terenu. Utwardzony plac w bezpośrednim sąsiedztwie bunkra ukształtowany został jako taras widokowy na winnicę oraz główny dojazd do obiektu. Dodatkową atrakcją jest użycie fragmentu jednej ze ścian bunkra jako ścianki wspinaczkowej, oferującej niezapomniane doznania i widoki; będącej zarazem jedyną taką ścianką w Szczecinie.
Nastrój miejsca stworzy atmosfera nieco ciemnej i chłodnej piwnicy ze składem beczek i butelek z dojrzewającym winem, urządzonej w najniższym poziomie dawnego betonowego schronu. W tej części zlokalizowano pomieszczenia administracyjne i zaplecze obiektu. W projekcie założono likwidację ciasnych i niskich kondygnacji wewnętrznych i przeraźliwych cel dawnego schronu. Strukturę konstrukcyjną i architektoniczną formę zachowała masywna zewnętrzna powłoka z oryginalnymi niewielkimi otworami. Przestrzeń piwnicy otwiera się na wyższe poziomy, które łączy szeroka i rozświetlona wielopłaszczyznowa pochylnia. Dodatkową komunikację zapewniono windą a w nadbudowanych kondygnacjach także schodami wewnętrznymi.
Przestrzeń wnętrza bunkra z założenia miała posiadać jak najmniejszą ilość elementów dzielących, zakłócających jego percepcję. Stąd też powściągliwość w podziałach wewnętrznych, sprowadzona do wydzielenia wąskiego pionu techniczno-administracyjnego z lekką ścianą z profili Pilkington. Materiał ten nawiązuje do zewnętrznej elewacji budynku, przełamując monotonię ciężkiego, nadgryzionego zębem czasu żelbetu. Rampa stanowiąca główny sposób komunikacji w budynku została zaprojektowana w taki sposób, aby niejako wymusić na zwiedzających konkretny kierunek ruchu – naśladujący serpentynowe ścieżki na stromych zboczach winnic we Francuskiej Szampanii czy Włoskiej Toskanii. Zwiedzający podążając rampą po raz pierwszy, zapoznają się z historią winiarstwa w Polsce, Europie i na świecie. Możliwe jest również dotarcie bezpośrednio do poziomów restauracyjnych Winoteki.
Restauracja stanowi pierwszy z trzech nadbudowanych poziomów i pozwala na obsługę około 50 osób, a przy zmianie aranżacji może zostać rozszerzona do obsługi dodatkowych 30. gości. Restauracja przykryta jest stropem tylko w tylnej części, oferując gościom dwukondygnacyjną, bardzo przestrzenną i rozświetloną salę konsumpcyjną, z załamaniami promieni słonecznych na elewacyjnych kształtkach.
Do kondygnacji restauracyjnej prowadzi także z pobliskiego wzgórza nowa kładka, umożliwiająca wejście do restauracji bez koniecznego przechodzenia przez część wystawową urządzoną wewnątrz dawnego bunkra. Od strony północnej Wzgórze Kupały przecięte jest wąwozem linii kolejowej, nad którym przerzucony został mostek widokowy, zapewniający także dojście do kładki i terenu Winoteki.
Antresolę wyodrębniono jako przestrzeń konferencyjno-wystawienniczą, o którą można powiększyć główną salę restauracyjną, rozszerzając funkcję gastronomiczną na dwa połączone z sobą poziomy. Na ostatniej kondygnacji Winoteki usytuowano efektowny bar. Punktem kulminacyjnym obiektu jest rozległy taras z którego rozpościerają się widoki na Dolinę Odry i zachwycającą panoramę Szczecina.
Historia
Schron przeciwlotniczy z czasów II wojny światowej wykonany został w odporności B-neu ( 2 metry grubości betonu). Pięciokondygnacyjny obiekt strategiczny, o identycznym rozkładzie wszystkich poziomów, był gazoszczelny, posiadał własny system filtrowentylacyjny (z filtrami w piwnicy), piece grzewcze, wyposażenie w sanitariaty zasilane bieżąca wodą (z zewnętrznym szambem) oraz dostarczaną z zewnątrz energią elektryczną. Północno-wschodni narożnik dodatkowo wzmocniono ścianą metrowej grubości. Na dachu zachowały się uchwyty do montowania maskującego, spadzistego dachu. Obiekt od 2012 roku jest niewykorzystywany, wcześniej znajdował się w nim magazyn Chorągwi Szczecińskiej ZHP, a w największym piwnicznym pomieszczeniu strzelnicę urządziła milicja.
Lokalizacja
Ze Wzgórza Kupały roztaczają się wspaniałe widoki na okolicę. Jego zbocza są bardzo dobrze naświetlane przez promienie słoneczne, tworząc specyficzny ciepły mikroklimat, który zauważono już w średniowieczu, doceniając przyrodnicze właściwości tego terenu. W XIII wieku cały obszar doliny Gręzińca wraz ze Wzgórzem Kupały i ówczesną wsią Golęcin został przekazany klasztorowi Cysterek ze Szczecina, które na zboczach doliny założyły winnice. Ich ślady i pozostałości są widoczne w niektórych miejscach jeszcze dzisiaj. Winogrona były tutaj uprawiane aż do XIX wieku, a zanik ich uprawy nastąpił z powodu nieopłacalności produkcji wina z miejscowych surowców, zastąpiony skutecznie bardziej opłacalnym importem. Ale szczecinianie nie zapomnieli o wspaniałych walorach krajobrazowych tego miejsca, z roztaczającymi się ze szczytu wzgórza widokami na dolinę Odry, wyspy Międzyodrza a nawet na odległe Stare Miasto z zamkiem. Dlatego też w 1821 roku, kiedy w Szczecinie gościł następca cesarskiego tronu Fryderyk Wilhelm z małżonką Elizą, przywieźli ich w to urokliwe miejsce w celu nacieszenia szacownych gości wspaniałymi widokami. Goście byli zachwyceni i wyrazili swoje szczere zadowolenie z wizyty. Na wysuniętą wówczas propozycję rady miasta nazwania bezimiennego jeszcze wzgórza imieniem małżonki następcy tronu, wyrazili swoją aprobatę. Wzgórze nazwano Elisenhöhe (Wzgórze Elizy) oraz identycznie pobliską ulicę: Elisenstrasse (ul. Elizy). Całe wzgórze właściwie zagospodarowano: urządzono atrakcyjny taras widokowy z kawiarnią i restauracją. Miejsce to stało się wkrótce najbardziej popularnym i atrakcyjnym miejsce rekreacyjnym w Szczecinie, odwiedzanym masowo przez jego mieszkańców. Wzgórze Elizy stało się też ulubionym miejscem pobytu znanych malarzy szczecińskich, którzy właśnie tutaj czerpali natchnienie do stworzenia wielu obrazów ukazujących panoramiczne widoki na dolinę Odry i zabudowania Szczecina. Tak było do 1945 roku. Na przełomie 1946/1947 roku w miejscowej restauracji mieścił się punkt zborny wysiedlanych ze Szczecina Niemców. Tutaj formowano transportery wysiedleńców, które odchodziły następnie z miejscowego przystanku kolejowego Szczecin-Golęcin do Lubeki. Wówczas też wzgórze wraz z sąsiednią ulicą otrzymały obecne polskie nazwy. Zniszczenie w czasie wojny miejscowych zakładów przemysłowych na Golęcinie i w Żelechowej opóźniło poważnie zasiedlenie tych dzielnic przez ludność polską po 1945 roku. W rezultacie opuszczona i niezajęta przez nikogo zabudowa wzgórza została całkowicie zdewastowana i w konsekwencji zniszczeń rozebrana. Od wielu lat to piękne miejsce, porosłe wspaniałym drzewostanem, było nieustannie dewastowane i obecnie popadło w zapomnienie.
Projekt, dzięki rozpoznaniu źródeł historycznych i wieloaspektowej analizie przestrzennej, proponuje przywrócenie naturalnego dla tego miejsca sposobu użytkowania i stworzenia nowoczesnej Winoteki z lokalną winnicą, które wpłyną korzystnie na zmianę wizerunku zaniedbanej i zdegradowanej dzielnicy.
Rozwiązania techniczne
Główną konstrukcję nośną (części nadbudowanej) stanowi ustrój stalowy słupowo- ryglowy. Uzupełnieniem tego systemu są stropy żelbetowe prefabrykowane, oparte na stalowych belkach typu HEB. Usztywnienie stanowią piony klatki schodowej i windy. Dodatkowo zastosowałam kratownice biegnące po obwodzie budynku służące za oparcie dla systemu Profilit.
Pilkington Profilit to szkło profilowe w kształcie ceownika, które coraz częściej wykorzystywane jest w nowoczesnej architekturze. Stosowanie tego produktu nie wymaga korzystania z dodatkowych słupów konstrukcyjnych, co stwarza duże możliwości dla projektowania. Elastyczność systemu otwiera drogę do architektonicznej kreatywności, przy jednoczesnym spełnieniu wymagań dotyczących ochrony przeciwsłonecznej, izolacyjności cieplnej, ochrony przed hałasem i innych odpowiedzialnych za warunki otoczenia. Jest ekonomiczny w użyciu oraz szybki i łatwy w montażu. Pilkington Profilit znakomicie nadaje się do dużych przeszklonych powierzchni, w wypadku których należy spełnić szereg wymogów związanych z izolacyjnością cieplną, ochroną przed hałasem i ochroną przeciwsłoneczną. Niewątpliwie zaletą systemu jest jego wytrzymałość – zdolność do przenoszenia wysokich obciążeń wiatrem, co umożliwia projektowanie przeszkleń o dużej rozpiętości. Szkło Pilkington Profilit jest ponadto bardzo trwałe, nie wymaga konserwacji i podlega w pełni procesowi recyklingu. System Pilkington Profilit pozwala na wykonywanie przeszkleń pojedynczych lub podwójnych. W systemie szklenia podwójnego panele szklane Pilkington Profilit zapewniają odpowiednią transmisję światła oraz skuteczną izolację cieplną i dźwiękową. Ornamentowa powierzchnia szkła oraz wysoki stopień przepuszczalności światła pozytywnie wpływają na efektywne i estetyczne oświetlenie wnętrz światłem dziennym. Dlatego w ciągu dnia nie ma potrzeby sztucznego doświetlania budynku, przez co można ograniczyć wydatki na kosztowną energię. Z kolei nocą przeszklenie szkłem profilowym pozwala na ciekawą kompozycję wnętrza budynku z otoczeniem na zewnątrz. Przyczyniają się do tego efekty świetlne uzyskane przy oświetleniu wnętrz światłem sztucznym. W wypadku szklenia podwójnego, system Pilkington Profilit może zapewnić izolację zarówno przed przegrzewaniem się pomieszczeń latem, jak i przed ich ochładzaniem zimą, przyczyniając się do obniżenia całkowitego zużycia energii.
Schron został wzmocniony czterema słupami stalowymi HEB podtrzymującymi konstrukcję pochylni jak również służącymi za oparcie dla nadbudowanej części budynku. Grubość zewnętrznych ścian schronu jak również ich stan techniczny pozwalają w mojej ocenie na częściowe oparcie na nich nowo powstałej konstrukcji.
Według inwentaryzacji posadowienie schronu zostało wykonane w postaci monolitycznej płyty żelbetowej o grubości 70cm. Rozpoczęcie jakichkolwiek prac budowlanych należy poprzedzić wykonaniem odkrywki w celu sprawdzenia rzeczywistego stanu posadowienia budynku.
Obiekt został przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jest dostępny w pełni z poziomu terenu, szerokość przejść oraz drzwi umożliwia poruszanie się osobom na wózkach inwalidzkich. Dostęp do wszystkich pomieszczeń nie jest blokowany przez progi. Zaprojektowano 2 miejsca dla osób niepełnosprawnych na parkingu. W nadbudowanej części na każdej kondygnacji znajduje się odpowiednia ilość toalet.
