Konkurs na opracowanie koncepcji Zagospodarowania Rynku w Nysie wraz z terenami przyległymi
II Wyróżnienie
Projekt konkursowy: MOM Architects Poznań
Data: Maj 2012
Lokalizacja: Nysa
Zespół autorski:
mgr inż. arch. Maciej Armanowski, mgr inż. arch. Michał Cichy, mgr inż. arch. Piotr Januszewski, mgr inż. arch. Bartosz Karczewski, mgr inż. arch. Magda Piotrowska, inż. arch. Zofia Piotrowska
CENTRUM MIASTA
WSTĘP
W tkance miasta, która nosi piętno drugiej wojny światowej oraz wydarzeń które nastąpiły po jej zakończeniu, zmieszane zostały ze sobą dwa charaktery zabudowy urbanistycznej. Jednym z nich są pozostałości po niemieckich pierzejach i budynkach reprezentacyjnych zbudowanych podczas okresu panowania państw ościennych. Drugim odbudowana w duchu modernistycznym tkanka miasta powstała po zniszczeniach wojennych oraz wywozie materiału budowlanego na odbudowę Warszawy. Rozdźwięk, który pojawił się pomiędzy tymi dwoma strukturami, w naszej opinii, po wielu latach może zostać wykorzystany w pozytywny sposób. Traktując historyczne fragmenty z należnym szacunkiem tworzymy zupełnie nową jakość wnętrz, wprowadzając nowatorski sposób poruszania się w przestrzeni miejskiej (przestrzeń współdzielona – shared space). Nysa staje się miastem nowoczesnym, otwartym, które dba o komfort życia swoich mieszkańców. Zachowuje ciągłość wynikająca z historii jednocześnie odważnie mierząc się z rzeczywistością.
Brak spójnej substancji zabytkowej w centrum miasta wymusza ale zarazem i pozwala na nowe, bardzo współczesne potraktowanie tej ważnej przestrzeni. Trzymając się tradycyjnych form urbanistycznych jak ulice i place wprowadzamy świeże myślenie na temat komunikacji i strefowania. Wydzielamy fragmenty Rynku przeznaczone wyłącznie dla pieszych, gdzie toczyć ma się zarówno codzienne jak i odświętne życie mieszkańca. Poszerzamy również rekreacyjną strefę przed Bazyliką Św. Jakuba i Agnieszki. Eliminujemy natomiast ze ścisłego centrum niekorzystnie rozmieszczone i wyraźnie rozbudowane parkingi. Część z nich lokujemy w obszarze dawnych murów miejskich i linii fosy, a część przenosimy, zgodnie z nową zasadą, w wybrane miejsca w sercu miasta. Zaproponowane miejsca parkingowe w okolicach starówki grupujemy w mniejsze skupiska, w sposób nie przyczyniający się do wizualnej i funkcjonalnej degradacji przestrzeni miasta. Centrum przestaje być zdominowane przez samochody i ruch kołowy. Nową strefę parkingów strategicznych w obszarze murów miejskich dzielą od Rynku zaledwie 3 minuty spaceru. Jest to odległość niezwykle atrakcyjna w porównaniu do centrów wielu innych miast Polski.
Ulice doprowadzające dotychczas ruch samochodów do Rynku przekształcone zostają w drogi przejazdowe z dominującą funkcją handlową dla pieszych. Poszerzają w ten sposób ofertę usług Rynku oraz ulicy Celnej. Główny nacisk proponowanego dopełnienia zabudowy kwartałów został położony na narożach ulic. Wszystkie inne ubytki które, z powodów ekonomicznych w najbliższym czasie nie zostaną wypełnione zabudową, sugerujemy wypełnić zielonymi, zadrzewionymi skwerami dostępnymi z ulicy. Staną się one cienistym dopełnieniem nasłonecznionych płaszczyzn centrum oraz korytarzami komunikacji pomiędzy przestrzenią publiczną (ulice) a przestrzeniami półprywatnymi (podwórza).
Zielony pas dawnych umocnień i fosy wyznacza wyraźną granicę między dawnym centrum miasta a zabudowaniami poza granicami murów miejskich. Ten podział nie jest jednak widoczny w architekturze. Budynki znajdujące się poza obszarem w wielu wypadkach są wyższe i bardziej zwarte niż modernistyczne kwartały centrum. Ścieżka pieszo-rowerowa biegnąca po tym terenie wzdłuż Kanału Bielawskiego staje się nie tylko miejscem wypoczynku mieszkańców ale też trasą turystyczną z tablicami informującymi na temat historii Nysy. Ścieżka prowadzi aż do wieży Zięmbickiej skąd można przejść w stronę Bastionu Św. Jadwigi i rzeki Nysy lub deptakiem ulicy Krzywoustego na Rynek.
WYTYCZNE DLA POSZCZEGÓLNYCH KWARTAŁÓW
RYNEK
Przestrzeń w najściślejszym centrum poprzez zaplanowane inwestycje ulegnie defragmentacji. Istniejące teraz zieleńce są działkami pod planowane inwestycje dużego formatu. Aby zachować równowagę pomiędzy placem publicznym, placem zielonym o funkcji rekreacyjnej oraz zabudową, został wprowadzony nowy podział. Dzięki zminimalizowaniu udziału samochodów stworzona została czytelniejsza przestrzeń, która nadaje miejscu charakter typowy dla rynków historycznych miast. Zaproponowane przekształcenia stwarzają możliwość przywrócenia miejscu rangi najważniejszego fragmentu miasta. Na Rynku ponownie pojawiają się funkcje które choć powinny być dla niego typowe obecnie nie są w stanie się rozwijać.
PLACE
– Plac Rynkowy, plac miejski zlokalizowany w cieniu zabytkowej Wagi. Przeznaczony na imprezy o zasięgu gminnym. Proponujemy lokalizację dla tymczasowej sceny na wschodniej pierzei. Centrum placu może być zagospodarowane przez stoiska podczas świątecznych jarmarków, na kino letnie czy wystawę. W codziennym użytkowniku wzdłuż pierzei w sezonie letnim znajdują się ogródki restauracyjne. Budynek Wagi dominuje nad tą przestrzenią podkreślając jej historyzm.
– Plac przed Bazyliką plac zielony znajdujący się u stóp neogotyckiej bazyliki Św. Jakuba i Agnieszki. Pełni funkcję głównie rekreacyjną i wzbogaca przestrzeń centrum w zieleń wysoką. Rabaty nawiązują do historycznej zabudowy tego terenu, nasadzone wysokie drzewa przysłaniają częściowo fasadę kościoła tworząc gradację widoków. Układ zieleni i ciągów pieszych podkreśla rangę miejsca i tworzy nowe pole ekspozycji dla najważniejszego obiektu sakralnego w Nysie. Na osi Bazyliki oraz na osi przejścia ze Starego Rynku i dzwonnicy Bazyliki sugeruje się lokalizację elementu małej architektury podkreślającego ją.
– Plac Kupiecki pomiędzy ulicami Kupiecką a Teatralną. Rynek oddany do użytkowania handlarzom z usuniętego targowiska pomiędzy ulicami Bielawskiej a Emilii Gierczak i wyposażony w tymczasowe, zunifikowane stragany. Pozwala na handel świeżymi warzywami i owocami od okolicznych rolników. Przewidziana została także część z kwiaciarniami. Wzdłuż zachodniej pierzei znajduje się parking przystosowany dla samochodów transportowych.
ULICE DOPROWADZAJĄCE RUCH DO RYNKU (na przykładzie ulicy Celnej ) stają się traktami handlowymi o zmniejszonym ruchu kołowym. Wprowadzenie eksperymentalnej formy powierzchni ze znakami poziomymi służy demokratycznemu traktowaniu wszystkich użytkowników. Przeniesienie parkingów w środkowy pas ulicy nie tylko odciąży obszar chodników ale także dzięki odpowiednim ich ukształtowaniu, spowoduje naturalną redukcję prędkości jadących aut. Pozwoli także na zastosowanie szerokiej zieleni wysokiej zacieniającej ulicę.
TERENY ZIELONE
ULICE – uzupełnienie zieleni wysokiej wzdłuż ulic lub w centralnym pasie parkingowym, kwietniki z jednorocznymi bylinami umieszczone przy pierzejach oraz w przy ogródkach kawiarnianych. Na ślepych ścianach budynków puszczone pnącza.
PLACE
– Plac przed Bazyliką, nasadzenia drzew wysokich na obszarze historycznych zabudowań. Zieleń średnia i niska na wytyczonych trawnikach. W centralnym gazonie kwietnik z sezonowo wymienianymi nasadzeniami kwiatów.
Plac Rynkowy, zieleń w donicach jako uzupełnienie małej architektury oraz ogródków kawiarnianych na płycie placu.
TRASY
– Pas fosy o charakterze parkowym zachowuje istniejącą zieleń z ewentualnymi nasadzeniami uzupełniającymi oraz miejscowo bylinami i krzewami.
– Pas dawnych obmurowań zachowana istniejąca zieleń wysoka oraz nasadzenia wzdłuż ścieżki zasłaniające miejsca parkingowe znajdujące się w pasie między ulicami.
TRANSPORT / KOMUNIKACJA
Problemy z jakimi mierzy się miasto to skomplikowana komunikacja w centrum, zmarginalizowanie ruchu pieszego, nadmiar znaków drogowych, ogromna ilość powierzchni parkingowych okupujących przestrzeń oraz brak wartościowych obszarów wyłączonych z ruchu kołowego.
STOPNIOWANIE NASILENIA RUCHU odbywa się zgodnie z układem urbanistycznym miasta. Jego celem jest wyprowadzenie samochodów z najbardziej ścisłego centrum, wdrożenie wytycznych idei przestrzeni współdzielonej w ulicach wyprowadzających z Rynku oraz umieszczenie przestrzeni parkingowych oraz przyspieszonego ruchu samochodów na ringu dawnych murów.
PARKINGI przeniesione z Rynku spowodują ożywienie ruch pieszego na ulicach o funkcji handlowej oraz na terenach zielonych. Będzie to wciąż wygodne rozwiązanie, czas przejścia pomiędzy parkingami a Ratuszem wynosi około 3 minut. Eliminacja celu wjazdu dużej ilości aut do centrum obniży poziom ruchu kołowego i polepszy komfort życia mieszkańców. Powierzchnie opuszczone przez samochody będą mogły być zagospodarowane na inne cele.
PRZESTRZEŃ WSPÓŁDZIELONA (SHARED SPACE)
Idea powstała w 1991 roku i odnosi się do urbanistyki, inżynierii ruchu i bezpieczeństwa ulic. Minimalizuje niekorzystny wpływ jaki ma wydzielony ruch samochodowy na jakość przestrzeni. Jej założeniem jest eliminacja wszystkich barier – wiaduktów, przejść podziemnych i naziemnych, barierek, słupków, krawężników. W zamian wprowadza się integrację ruchu i wzajemne bezpieczeństwo. Zniesienie segregacji ruchu samochodowego, pieszego oraz innych typów poruszania się odbywa się przez zlikwidowanie różnić w poziomach i rodzaju posadzki, krawężników. Uzyskana w ten sposób przestrzeń orientuje się na ludzi. Pierwszeństwo jest ustanawiane za pomocą kontaktu wzrokowego, wszyscy użytkownicy ruchu stają się wyczuleni na potrzeby innych, zwalniają, uważniej przyglądają się otoczeniu. Zachowania te są jednak bardzo naturalne i wynikają z wrodzonych reakcji. Odpowiedzialność za wspólną przestrzeń jest rozłożona na wszystkich uczestników.
Przestrzeń współdzielona jest dla partycypantów ruchu sytuacją nową. Jenak każdy z użytkowników uczulany jest na reakcję innych, staje się bardziej uważny, dba o swoje i pozostałych bezpieczeństwo. Ułatwione jest przechodzenie przez ulicę oraz jazda rowerem. Ruch samochodowy jest zwolniony. Na zmniejszenie prędkości jazdy działa także nielinearny układ pasów
ROWERZYŚCI dzięki udogodnieniom komunikacyjnym typu: przestrzeń współdzielona, szerokie chodniki, place, drogi rowerowe, ciąg pieszo-rowerowy oraz różnego rodzaju małej architekturze przyjaznej rowerom, będą mieli ułatwione poruszanie się po ścisłym centrum. Przyjazna przestrzeń stanie się nieformalną propagandą zdrowego stylu życia wśród mieszkańców.
MATERIAŁY
POSADZKA jest zróżnicowana i odnosi się do charakteru zabudowań okolicznych budynków. Śródmieście Nysy zostało podzielone na cztery strefy: tereny zielone, przestrzeń placowa, zabudowa historyczna, zabudowa modernistyczna i współczesna. Na podstawie tego podziału został wyznaczony rodzaj posadzki stosowany na powierzchniach poziomych.
– Posadzka placowa – inspirowana historycznym wzorem w pasy ułożone wzdłuż centralnego kwartału Rynku, wykonana jest z bruku kamiennego z jasnymi podziałami pokrywa całą płytę centrum oraz oba place – Rynkowy i przed Bazyliką.
– Posadzka historyczna nawiązuje do układu pasów, które są jednak ułożone poprzecznie do zabudowań. Posadzka historyczna ma nieregularne wymiary płyt oraz szerokie fugi dzięki czemu zachowane jest odniesienie do drobnych podziałów historycznych pierzei.
– Posadzka nowoczesna ma także pasowy układ. Ułożona z regularnych płyt o wąskich fugach wyznacza strefy architektury modernistycznej i współczesnej.
– Posadzka parkowa to utwardzona ścieżka z obramowaniem z drobnej kostki brukowej nadająca się dla pieszych i rowerów a także dla wózków dziecięcych i inwalidzkich.
– Parkingi – wyłożone uzyskanym po przebudowie ulic brukiem, który wyznacza pasy zatrzymywania się samochodów
MAŁA ARCHITEKTURA
o nowoczesnej formie materiałowo koresponduje z daną posadzką wyznaczoną przez charakter zabudowy. Ławki, lampy oraz stojaki na rowery zostają wyciągnięte z pasa wydzielającego jezdnię od traktu pieszego.
ŁAWKI – wykonane z tego samego materiału (polerowany biały beton) rozwarstwiają się przyjmując kształt siedziska z pionowym oparciem oraz pasem zieleni. Jednocześnie ławki te stają się formami kierującymi ruch kołowy. W miejscach nie znajdujących się w pasie współdzielonym zastosowano ławki o prostszej bryle. Siedziska w strefach placowych i historycznych wykonane są z kamienia, natomiast w części parkowej z drewna.
OŚWIETLENIE – spójne z całą koncepcją lampy znajdują się w pasie współdzielonym. Zachowanie skali człowieka pozwala na dobre doświetlenie powierzchni poziomych zapobiegając wpadaniu światła do mieszkań. Lampy wyposażone są w dwa źródła światła, niższe rzucające światło na część chodnikową, wyższe – na ulicę.
STOJAK NA ROWER – o zwartej bryle pozwalający na przypięcie 5 pojazdów.
DETAL – w części studialnej sugerujemy miejsca w których powinno nastąpić podkreślenie głównych osi widokowych przez użycie innych form przestrzennych. Mogą to być elementy pionowe, na przykład forma rzeźbiarska na zakończeniu ulicy Celnej. Elementy związane z wodą jak studnie na placach Rynku czy fontanna w okolicy wieży Ziębickiej.
WODA
W obszar śródmieścia wprowadzono dodatkowe elementy związane z wodą, która jest nieodzownym atrybutem miasta. W miejscach przecięcia się osi kompozycyjnych na płycie Rynku zaprojektowane zostały dwie studnie/ fontanny. Mają one być elementami prowadzącymi przez pierzeję rynkową oraz uatrakcyjniać oba place.
W pasie umocnień od ulicy Emilii Gierczak przez Chopina do wieży Ziębickiej przeprowadzono odgałęzienie Kanału Bielawskiego. Takie działanie kontynuuję zasadę prowadzenia ścieżki pieszo-rowerowej wzdłuż cieku wodnego. Wprowadza także przyjazny mikroklimat w strefę zieloną oraz nawiązuje do przebiegającego tam dawniej systemu obronnego składającego się z murów oraz fosy.
ULICA CELNA
ANALIZA
Istniejące obiekty zlokalizowane przy ul. Celnej wybudowano jako typowe budynki mieszkalne. Były one odpowiedzią na najbardziej palącą w okresie powojennego bumu urodzeń potrzebę zapewnienia obywatelom dachu nad głową. Ze względów ustrojowych i społecznych charakterystycznym dla tego okresu jest odejście od tradycyjnego dla centrów historycznych miast modelu obiektu mieszkalnego z usługą w przyziemiu. Zamiast tego w miejscu nieistniejących lub rozbieranych obiektów decydowano się na lokalizowanie typowych bloków mieszkalnych pomiędzy którymi stawiano uzupełniające je niezależne obiekty o funkcji usługowej i handlowej. O ile powszechnie rozpoznawalny jest destrukcyjny wpływ takich rozwiązań na estetykę i wizualny odbiór historycznych części miast, o tyle mniej czytelny gołym okiem jest destrukcyjny wpływ na naturalny sposób ich funkcjonowania i możliwość poruszania się w tak przekształconej przestrzeni na co dzień. Obecnie dąży się do odwrócenia skutków tej negatywnej tendencji. Problem stanowi niestety fakt, iż mierząc się z tym problemem przekształceń dokonywać musimy na obecnej w danym miejscu tkance, której forma bardzo mocno ogranicza możliwość wprowadzania zmian funkcjonalnych.
Przemiany ustrojowe które nastąpiły w Polsce na przełomie lat 80-90 i związane z nimi uwolnienie przedsiębiorczości sprawiły, że handel i usługi w centrach miast zaczęły szukać swojego historycznie naturalnego miejsca, a więc witryn w parterach istniejących budynków. Większość powojennych obiektów pobudowanych przy ul. Celnej charakteryzuje się bardzo niewygodnym układem poziomów kondygnacji. Podczas projektowania istniejących budynków starano się zapewnić mieszkańcom kondygnacji parteru prywatność poprzez podniesienie pierwszego piętra budynku do poziomu półpiętra. W efekcie aby dostać się do zlokalizowanych w „blokach” wtórnie lokali usługowo – handlowych należy pokonać barierę architektoniczną w postaci wysokości części podpiwniczenia budynku. Przyczyniło się do do powstania wzdłuż ulicy niezliczonej ilości schodów o różnych wysokościach, formie i estetyce a to z kolei przekłada się nie tylko na obniżenie wartości funkcjonalnej ale i estetycznej miejsca.
WNIOSKI
ZABUDOWA
Analizując zastaną sytuację pragniemy wyodrębnić i podkreślić poszczególne stadia rozwoju ulicy. Widzimy możliwość opanowania aktualnie panującego chaosu nie poprzez regulację i unifikację wyglądu handlowych dobudów, ale wzmocnienie pierwotnej tkanki i silniejsze związanie jej z ulicą.
Kolorowa, ekstatyczna zabudowa jest najświeższą warstwą, jeszcze nie zmodyfikowaną. Zachowanie jej w stanie niezmienionym uwypukli jej abstrakcyjny charakter, sprawi, że stanie się czytelnym produktem zachodzących w historii architektury zmian. Natomiast przywrócenie modernistycznym budynkom ich pierwotnego wyglądu, prostej formy wejść oraz oryginalnej kolorystyki sprawi, że przestaną być drugorzędną zabudową ulicy Celnej. Staną się prawdziwą fasadą na tle której uwypukli się postmodernistyczna mozaika pawilonów.
Ślepe ściany budynków mogą zostać wykorzystane w celach rekreacyjnych lub dzięki nasadzeniom pnączy stać się zielonymi ścianami. Przestrzenie przed wycofanymi pawilonami handlowymi pomiędzy blokami sugerujemy przeznaczyć na miejsca spotkań, kawiarnie, małe place.
STOPNIOWA PRZEBUDOWA
Zostały wyznaczone wytyczne dla pawilonów handlowych, do spełnienia w momencie przebudowy. Są nimi: jedna wysokość na której znajdować się powinny szyldy z nazwami sklepów o określonych wymiarach, unifikacja koloru i materiału stolarki okiennej, zminimalizowanie powierzchni reklamowych, ujednolicenie formy dachów – dach płaski. Schody prowadzące do lokali sfinansowane przez gminę mają identyczną formę oraz detale. Materiałem łączą się z pasem wyznaczającym przestrzeń chodnika.
ULICA
Przebudowa ulicy całkowicie zmienia sposób jej użytkowania. Wprowadzenie idei przestrzeni współdzielonej wraz ze skumulowaniem parkingów w pasie środkowym uznaje ruch pieszy jako równoważny z ruchem samochodowym.
