Pracownia Grupa 5 Architekci wygrała konkurs na projekt Drogi do Wolności – reprezentacyjnej promenady, która połączy gdański Plac Solidarności z nabrzeżem stoczniowym.
Najbardziej charakterystycznym elementem projektu są jabłonki, które występują we wszystkich obszarach Drogi do Wolności. Opowiadając o idei pracy, jej współautor, Michał leszczyński z pracowni Grupa 5 Architekci mówił: „Za Bramą nr 2 projektowany sad zamienia się w miejski bulwar ze szpalerami jabłoni. Rokrocznie owocujące drzewa w środku miasta to symbol harmonii życia, jaką powinna nieść wolność oraz dorobku Solidarności i wciąż żywych ideałów, jakie ze sobą niosła. Naszą intencją było stworzenie przestrzeni przyjaznej dla wszystkich ludzi, nie chcieliśmy tworzyć kolejnego monumentu.”
Projekt: Grupa 5 Architekci
Projekt: 2013
Projektowana przestrzeń posiada różne nastroje tworzące spójną narrację. Zaczyna się od surowych i wyrazistych symboli cierpienia, walki i wyrzeczeń – Pomnika Poległych Stoczniowców i Bramy nr 2. Wywalczone prawa obywatelskie nadają życiu sens i harmonię – dlatego obiekty sąsiadują z zagęszczającym się w kierunku Sali BHP sadem jabłoni – przyjazną człowiekowi przestrzenią będącą symbolem wolności i odradzającego się, owocnego życia powiązanego z bliskimi człowiekowi ideałami Solidarności. Jako wolni obywatele dojrzewamy do takich wartości jak pluralizm, szacunek do innych ludzi, tolerancja.
Dlatego Droga do Wolności na swoim końcu powinna rozchodzić się w wielu kierunkach – różnorodność społeczeństwa obywatelskiego należy wyrazić tu w formach otwartych: zarówno w przeznaczonym na różne funkcje i podatnym na zmiany kształcie placu przy martwej Wiśle, jak i obecnej wzdłuż całej Drogi małej architekturze – przestrzeniach i detalach inspirujących do wielu form ludzkiej aktywności.
Tworzywo projektu
Unikalną cechą wydarzeń sierpniowych było połączenie twardych realiów życia robotników Wybrzeża z ich wolą sięgania po najbardziej wzniosłe ideały ludzkości. Okres Solidarności był przede wszystkim rewolucją duchową. Dlatego w planowanej przestrzeni Drogi do Wolności powinny ze sobą harmonijnie współistnieć i kontrastować surowe przemysłowe pozostałości dawnej Stoczni (dźwigi) czy nawierzchnie nawiązujące do postindustrialnego charakteru tego miejsca (corten, beton) oraz elementy poetyckie (sad jabłoni) o łagodnym, dyskretnym i nastrojowym wymiarze symbolicznym. Należy unikać kolejnych bezpośrednich form pomnikowych aby nie dewaluować wymowy wielu wyrazistych obiektów znajdujących się w tym miejscu.
Projekt konkursowy zakłada stosowanie tworzywa roślinnego jako materiału równoprawnego substancji architektonicznej. Autorzy zakładają, że budowa urbanistycznej pierzei lub wyznaczenie kubatury, może odbywać się również poprzez zastosowanie drzew i zielonych powierzchni trawników i roślinności zielnej. Materiał roślinny – głównie drzewa, dzięki wielowymiarowej formie może budować przestrzeń, tworzyć ścianę lub strop. Tworzywo to, dodatkowo charakteryzuje się zmiennością w różnych porach roku, ujawnia przepływ czasu, wpływa dodatnie na mikroklimat. Jest przez ludzi kojarzone pozytywnie z relaksem, wysoką jakością, a przede wszystkim jest dobrze znane, niosące symboliczne znaczenia. W projekcie konkursowym drzewa stosowane są jako główny element rozróżniania przestrzeni i wyróżniania jej z chaotycznego otoczenia.
Plac Solidarności
Zapowiedzią początku Drogi do Wolności są ustawione na obrzeżach Placu Solidarności bramy autorstwa Grzegorza Klamana. Aby wprowadzić odbiorców w nastrój projektowanej przestrzeni centrycznemu Placowi Solidarności nadano formę kameralną.
Otacza go podwójny/potrójny szpaler grabów (Carpinus betulus) – gatunek ten występuje na Pomorzu na naturalnych stanowiskach w lasach grądowych. Wysokie drzewa tworzą zewnętrzną granicę Placu oraz otwarcia na linii najważniejszych widoków. Budowa zielonej pierzei o centrycznym kształcie podkreśla pomnik oraz bryłę budynku Centrum Solidarności.
W kierunku Placu prowadzą promenady obsadzone jabłoniami (Malus x hybrida ‘Proffesor Sprenger”), w tym główna prowadząca poprzez dawną Bramę nr 2 Stoczni, salę BHP w
Na terenie skameralizowanego Placu pożądane jest stworzenie miejsc do siedzenia co uzyskano poprzez podniesienie fragmentów terenu. Wokół zlokalizowanego przy Placu Solidarności bloku mieszkalnego zaplanowano prywatną przestrzeń mieszkańców z placem zabaw dla dzieci, którą zaprojektować należy na podstawie rozmów z jego użytkownikami.
Przestrzeń położona bezpośrednio przy budynku może zyskać na kameralności również poprzez podniesienie przesłaniającego go fragmentu trawnika.
Brama Nr 2
Bramę nr 2 potraktowano jako obiekt wolnostojący z przedpolem z obu stron – surowe świadectwo historii występujące w zamkniętej przestrzeni placu w wyraźnej relacji z Pomnikiem. Na przedpolu znajdującym się za Bramą zaplanowano miejsce na poświęconą jej historii wystawę plenerową. W jej sąsiedztwie zlokalizowano milicyjną więźniarkę będącą
Droga do Wolności – Sad Jabłoni
Droga do Wolności zaczyna się na Placu Solidarności od luźno porozrzucanych na nim jabłoni. Za Bramą nr 2 projektowany sad zamienia się w miejski bulwar ze szpalerami jabłoni. Rokrocznie owocujące drzewa w środku miasta to symbol harmonii życia jaką powinna nieść wolność oraz dorobku Solidarności i wciąż żywych ideałów jakie ze sobą niosła. Ponadto jabłoń to drzewo powszechnie uprawiane w tradycji polskiego rolnictwa, co przypominać ma o ludowych korzeniach przemian zapoczątkowanych w sierpniu 1980 roku.
Szpalery jabłoni tworzą wielorzędową, regularną strukturę wnikającą w teren dawnej Stoczni.
Masa drzew o charakterystycznych koronach – wiosną kwitnących, jesienią owocujących wyznacza trójwymiarową przestrzeń promenady, dającej cień, przyjemny zapach, jadalne owoce. Zestawienie brutalności pierwszych historycznych wydarzeń związanych ze Stocznią, surowego charakteru pracy w tym miejscu i delikatności drzew buduje kontrast podkreślający oba aspekty historii i współczesności. Wyrazista zieleń kontrastować też będzie z nawierzchnią – zachowanym i zrekonstruowanym brukiem ulicznym, płytami betonowymi.
Pomiędzy drzewami biegną trzy typy dróg. Wzdłuż zawieszonych nisko koron drzew przebiegać będą ścieżki piesze o nawierzchni z odtworzonej kostki brukowej oraz asfaltowy szlak rowerowy zintegrowany z systemem miejskich ścieżek rowerowych. Wzdłuż bulwaru ale nierównolegle do niego zaprojektowano podkreślony podświetloną cortenową wstęgą najważniejszy ciąg pieszy – szeroką ścieżkę dydaktyczną o nawierzchni betonowej spinającą widokowo Bramę nr 2, wejście do budynku Europejskiego Centrum Solidarności i wejście do Sali BHP (autorzy projektu postulują modyfikację przedpola przy głównym wejściu do ECS w uzgodnieniu z jego projektantami w celu utrzymania ciągłości ścieżki dydaktycznej). Z Drogi do Wolności możemy zatem korzystać poruszając się różnymi trasami – zanurzając się w zieleń lub przemieszczając się pomiędzy poszczególnymi obiektami.
Biegnące pod koronami drzew trawiaste dywany staną się miejscami spotkań. Pod jabłoniami zamocowane są w luźnej kompozycji ażurowe metalowe krzesła zachęcające do zatrzymania się w tym miejscu. W poprzek trawników pomiędzy ścieżkami pieszymi zaprojektowano wąskie przejścia z przepuszczającej wodę nawierzchni typu Hansegrand.
Wzdłuż ścian planowanych budynków, dla stworzenia przestrzennego bufora, powierzchnię trawników pokryto zielną roślinnością i kwiatami.
Zaprojektowana wzdłuż ścieżki dydaktycznej cortenowa wstęga (której jedną krawędź podświetlano taśmą ledową) jest formą otwartą i pełni różne funkcje – wyginana w różne formy rzeźbiarskie aranżuje przestrzeń tworząc ławki, stojaki na rowery i inspirujące miejsca możliwe do wykorzystania na tymczasowe ekspozycje i miejsca zabaw dla dzieci. Wszelkie siedziska wykonane są z drewna w kolorze zbliżonym do cortenu.
Przedpola przed planowanym hotelem i centrum handlowym zostaną wizualnie oddzielone od głównej trasy pieszej szpalerami drzew. Zaaranżowanie powstałych w tych miejscach ogródków kawiarnianych będzie wymagało uzgodnień z projektantami.
Otoczenie Sali BHP
Ranga sąsiadującej z zielenią sali BHP, ze względu na wielkomiejską skalę planowanych wokół niej budynków, zostanie podkreślona lustrem wody wypełniającej w porze wiosennej i letniej pokryty płytami betonowymi plac wokół budynku. Rozwiązanie to należy traktować jako rodzaj współczesnego cokołu uwznioślającego prostą formę tego
Objęty drugim etapem konkursu projektowany odcinek Drogi do Wolności kończy się przejściem pieszym przez ulicę Nową Wałową. Autorzy postulują, na ile jest to możliwe i po uzgodnieniu z projektantami ulicy, poszerzenie przejścia do szerokości Drogi dla zapewnienia łatwego przepływu jej pieszych użytkowników. W razie braku możliwości zastosowania takiego rozwiązania projekt nie utraci swojej integralności.
II Etap realizacji – Plac przy martwej Wiśle
Za przejściem przez ulicę Nową Wałową szpalery jabłoni projektowane będą w sposób bardziej swobodny. Poszczególne ścieżki, z których składa się Droga do Wolności rozchodzą się do różnych miejsc – w kierunku starej stoczni, do centrum miasta i na projektowany plac przy martwej Wiśle. Plac będzie miał charakter wielofunkcyjny, jego obrys można zmieniać i powiększać poprzez dostawianie platform pływających w zależności od potrzeby chwili. Przestrzeń placu, użytkowana w różny sposób – jako miejsce wystaw plenerowych, koncertów, sezonowych targów, publicznych projekcji czy wystąpień, odzwierciedla różnorodność i pluralizm cieszącego się wolnością społeczeństwa
Intencją autorów jest aby plac na co dzień pokrywało lustro wody z fontannami w posadzce (mogącymi działać jako rozproszona mgła). Widziana w skrócie z Drogi do Wolności tafla wody na placu wizualnie łączyć się będzie z powierzchnią martwej Wisły. Przy wyłączonych fontannach plac otwarty będzie na przyjęcie innych funkcji. W trakcie ważnych wydarzeń plac może być oświetlany z zachowanych dźwigów portowych co będzie dobrze
Podobnie otwarty charakter, jak w I etapie realizacji, miałaby mała architektura w postaci przekształcanej nawierzchnia ścieżek cortenowych. W tej, realizowanej w II etapie, części Drogi do Wolności zlokalizowana zostanie naprzeciwko budynku dyrekcji Stoczni kabina stoczniowej suwnicy w charakterze ekspozycji stałej.
Ideały polskiego Sierpnia nie należą do zamkniętego rozdziału historii. Wolność jako jedno z podstawowych praw człowieka wymaga tworzenia przestrzeni przyjaznej i podległej człowiekowi, generującej jego dalszy rozwój. Droga do wolności ma stać się człowiekowi bliska, dać mu właściwe miejsce odpowiadające jego roli, jego ludzkiej godności. Miejsce, jakie nadały człowiekowi Porozumienia Sierpniowe, jakie wyznaczył mu ruch Solidarności.
Zobacz: Wybrane projekty Grupa 5 Architekci!
