Konkurs na prace projektowe dotyczące opracowania koncepcji urbanistyczno-architektonicznej budynku Zespołu Szkół Muzycznych w Poznaniu przy ul. 28 Czerwca 1956 r. nr 125, działka nr 103/2
Wyróżnienie II Stopnia
Pracownia: PAG | Pracownia Architektury Głowacki
Autor: Tomasz Głowacki
Zespół: Jakub Podgórski, Maciej Popławski, Katarzyna Rybczyńska-Janczyk
Data: Czerwiec 2014
Idea urbanistyczno-architektoniczna
Proponowana koncepcja urbanistyczno-architektoniczna zespołu szkół muzycznych w Poznaniu kontynuuje cenny charakter zabudowy dzielnicy, określony przez gęstą tkankę kamienic Górnej Wildy z początku XX wieku. Optymalne wykorzystanie potencjału wskazanej działki ma na celu stworzenie atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni dla użytkowników i gości. Program zakłada przeniesienie istniejącego zespołu szkół przy ul. Głogowskiej 90 do nowej siedziby przy 28 czerwca 1956 r., przy jednoczesnym podniesieniu standardu i uzupełnieniu o dodatkową powierzchnię dydaktyczną i infrastrukturę, w tym o amfiteatralne sale: teatralną i dwie koncertowe. Tak jak obecnie ma to miejsce, nowy zespołu szkół na Wildzie współtworzyć mają cztery szkoły muzyczne: Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Karola Kurpińskiego (PMS I), Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. Fryderyka Chopina (PMS II), Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna II stopnia im. Jadwigi Kaliszewskiej (OSM II) oraz Policealne Studium Piosenkarskie im. Czesława Niemena (PSP). Ponadto szkołom towarzyszy działalność Szkółki Muzycznej i „Muzycznej Krainy” w ramach Stowarzyszenia „Vividus”, wspierającego edukację muzyczną dzieci i młodzieży.
Ten bogaty program funkcjonalno-przestrzenny skumulowany na niewielkim terenie, dodatkowo ograniczony zapisami konkursu, zrodził ideę utworzenia zwartego zespołu wokół dwóch wewnętrznych patiów. Patia te nie tylko pozwalają na właściwe doświetlenie przestrzeni kompleksu i jego wygodne funkcjonowanie – jako wewnętrzne dziedzińce zapewniają przede wszystkim niezbędną uczniom rekreację na świeżym powietrzu. Mimo, iż rozgrywają się na różnych wysokościach, stanowią centralny element organizujący przestrzeń i cyrkulację w obiekcie. Pierwsze patio – nieco mniejsze, północne rozpoczyna się na poziomie wejścia głównego do zespołu (poziom 0) i obsługuje strefę kawiarni wraz z foyer sal koncertowych i teatralnej. Drugie, południowe, typowo szkolne zlokalizowane jest na poziomie +2 w formie niezależnie nadwieszonej platformy nad dużą sala koncertową. Oba centralne patia ze względów praktycznych zamiast zielonej murawy wyłożone zostały drewnianym tarasem. Wraz z drzewami w donicach tworzą przyjazną przestrzeń wypoczynku – bezpieczny azyl oddzielony od zgiełku miasta. Poza patiami wewnętrznymi zwartą bryłę kompleksu muzycznego przecinają przez całą swą wysokość dwa wycięcia zewnętrzne, dwa mini-patia. Pierwsze przy granicy południowej, na styku z istniejącą zabudową umożliwia przede wszystkim doświetlenie mieszkań w kamienicy, wprowadzając także światło naturalne w obręb kompleksu. Drugie wcięcie od ulicy Wierzbięcice, akcentując wjazd do parkingu podziemnego koresponduje na zasadzie negatywu z modernistycznym ryzalitem przeciwległego budynku gimnazjum nr 42 im. Henryka Sienkiewicza.
Wysokość obiektu ulega zmianie zgodnie z Decuzją o Ustaleniu Lokalizacji Inwestycji Celu Publicznego i dostosowuje się gabarytami do sąsiadującej bezpośrednio zabudowy mieszkalnej przy ulicach: Krzyżowej, Wierzbięcice i 28 czerwca1956 r. Wzdłuż ul. 28 czerwca pierzeja kompleksu zachowuje 4 kondygnacje, jak kamienica obok. Wynikająca z potrzeb programowych 5. kondygnacja nadziemna została od strony zachodniej mocno wycofana, nie zaburzając wymaganej wysokości pierzei. Podobny zabieg ma miejsce w narożu ulic Św. Jerzego i Wierzbięcice. W pozostałych fragmentach podąża za wytycznymi Decyzji, eksponując pięciokondygnacyjną wysokość pierzei.
Charakter projektowanej elewacji, choć nad wyraz współczesny, swoją artykulacją nawiązuje do podziałów i proporcji okien historycznych kamienic w sąsiedztwie.
Elewację tworzy naprzemienna kompozycja pionowych płaszczyzn i pionowych przeszkleń, mocno zagłębionych w stosunku do lica fasady. Światłocieniowa tektonika fasady została świadomie wzmocniona przez obłożenie szerokich framug szkłem elewacyjnym w kolorze czerni, nawiązując do ciemnego szkła termicznego wysokoselektywnych przeszkleń. Podobne ciemne szkło pojawia się w parterze osłaniając pełne partie murów mniejszych sal koncertowych i razem z dominującym w przyziemiu przeszkleniem tworzy jednolity, zapraszający pas witryny kompleksu.
W kontraście do ciemnego szkła partie pełnych płaszczyzn stanowią panele termoakustyczne obłożone frontalnie perforowaną blachą aluminiowo-miedzianą w kolorze jasnego brązu. Układ i wielkość okrągłych perforacji ma intencjonalnie odzwierciedlać fragment utworu muzycznego patronów szkół. Dźwięk przełożony przez spektrogram na wykres graficzny może zostać przetworzony przez koleiny program graficzny (np. grasshopper) na zbiór kropek o rożnym zagęszczeniu. Otrzymane tym sposobem wzory perforacji (z ukrytym zapisem muzyki), mogą stanowić szablon do indywidualnej produkcji paneli blaszanych. Obiekt tym samym ma szansę uzyskać unikatowy ornament, podkreślający jego muzyczną funkcję. Dla zainteresowanych specjalna aplikacja telefoniczna pozwoli na odczytywanie z fasady budynku fragmentów muzyki Chopina, Kurpińskiego czy Niemena.
Zagospodarowanie terenu
Projekt umiejętnie wykorzystuje istniejące różnice w wysokości parceli i otaczających je ulic, dochodzące do 3,5m. Działka po przekątnej z południowego zachodu opada w kierunku północnego wschodu do skrzyżowania Św. Jerzego z ulicą Wierzbięcice, w którego sąsiedztwie zlokalizowano wjazd do parkingu podziemnego. Z kolei wzdłuż drugiej przekątnej zachowuje poziom 0 – poziom chodnika przy skrzyżowaniu ulicy 28 czerwca 1956 r. z ul. Św. Jerzego oraz przy ul. Wierzbięcice 65. Stąd decyzja ukształtowania w tych miejscach dwóch wejść do budynku na wygodnym parterze. Wejście główne – zachodnie (do szkół i części koncertowej) zaprojektowane zostało w narożniku ulic Św. Jerzego i 28 czerwca 1956 r. Jego rangę podkreślono przez trójkątne nadwieszenie i wysunięcie ponad parter linii zabudowy kompleksu zgodnie z meandrycznym przebiegiem wznoszącej się lekko ulicy 28 Czerwca. Wejście dodatkowe – wschodnie, od ul. Wierzbięcice prowadzi do zaplecza części koncertowej, pokoi gościnnych oraz tzw. „strefy najmłodszego ucznia” w ramach PSM I. Ze względu na bezpośrednią lokalizację obok wejścia windy towarowej i pomieszczenia na gromadzenie odpadków stałych, stanowi także strefę zaopatrzenia technicznego z wygodnym podjazdem dla samochodu dostawczego i odbioru śmieci. Oba wejścia dodatkowo zaakcentowane zostały dynamicznym podcięciem bryły w parterze, tworząc zadaszone przedpole z miejscami na stojaki rowerowe (ok. 40 miejsc rowerowych).
Parkowania na terenie wokół planowanej inwestycji jest już obecnie niezwykle trudne i ograniczone. Zapchane samochodami chodniki i ulice zawężają ich światło i możliwości swobodnego przejścia i przejazdu. Obsługę samochodową obiektu, tj. wjazd do parkingu i dostawy, przewidziano zgodnie z warunkami Decyzji od ulicy Wierzbięcice. Niewielka rampa umożliwia wjazd i wyjazd samochodom do i z dwukondygnacyjnego parkingu podziemnego, mieszczącego 72 stanowiska. Dodatkowe miejsca postojowe w ilości 13 wygospodarowano wzdłuż ulicy Św. Jerzego, zachowując istniejący tam szpaler drzew. Miejsca te zorganizowano kosztem obecnego chodnika, przesuwając go na teren działki inwestycji 103/2, czego konsekwencją jest likwidacja zielonego nasypu z drzewami. Posadzkę chodników przy obiekcie i wzdłuż okalających go ulic przewidziano jako utwardzoną w formie półprzepuszczalnego bruku z czarnego kamienia (np. bazaltu lub granitu typu Szwed).
Rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne
Zespół szkół jest różnorodnym funkcjonalnie obiektem projektowanym dla około 700 uczniów. Wymaga zatem klarownej i prostej komunikacji, która uwzględniać winna także, w zależności od funkcji, użytkowników i grup wiekowych zasadę strefowania i dostępności. Ponadto ważnym elementem dyspozycji kubatury były kryteria parametrów akustycznych poszczególnych pomieszczeń, ich wzajemnego oddziaływania na siebie oraz lokalizacji w stosunku do otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego (patrz: ROZWIĄZANIA AKUSTYCZNE pod koniec opisu). Siedmiokondygnacyjna struktura obiektu, oparta na cyrkulacji wokół dwóch centralnych patiów pozwoliła na wygodną i atrakcyjną organizację przestrzeni. Poszczególne piętra w zależności od potrzeb albo łączą się wzajemnie albo oddzielają ze względów użytkowych. Komunikację pionową w obiekcie zapewniają cztery klatki schodowe (w tym trzy ewakuacyjne) oraz 3 windy osobowe i jeden dźwig towarowy. Poziomą natomiast tworzą doświetlone światłem dziennym, obwodowo prowadzone wokół patiów korytarze, których szerokość umożliwia aranżację stałych i doraźnych miejsc do pracy i odpoczynku uczniów.
Łatwo dostępny parter pełni oczywistą rolę strefy wejściowej do obiektu, ale także przestrzeni publicznej jako kolejnego salonu muzycznego miasta. Tam bowiem zlokalizowano sale koncertowe z towarzyszącą im kawiarnią (przeszkloną na ulicę) i foyer otwartym na wewnętrzne patio. Na wprost wejścia głównego w przestrzeni holu prostobiegowe schody zapraszają na wyższe kondygnacje, kierując uczniów, rodziców i nauczycieli do sal szkolnych położonych powyżej. Obszerna szatnia na parterze przeznaczona jest dla użytkowników strefy koncertowej, podobna na drugim piętrze obsługuje uczniów i rodziców. Z przestrzeni foyer wokół patia dostajemy się do sal: centralnej, największej auli koncertowej dla 360 słuchaczy, sali teatralno-koncertowej od zachodu dla 150 osób i sali kameralnej od wschodu dla 100 osób. Sale te wraz z widowniami amfiteatralnie schodzą do poziomu -1, poziomu garderób chóru, orkiestry i solistów oraz studiów nagraniowych. Pod sceną największej auli i fragmentem skrzydła wschodniego przewidziano magazyny z zapadnią oraz pomieszczenia techniczne obsługiwane także przez windę towarową. Na poziomie -1 i -2 pod częścią wejściową, patiem i foyer zorganizowano dwukondygnacyjny parking podziemny.
Na piętrze I wokół patia rozmieszczone zostały sale audycji, sale big-bandu, chóru i orkiestry oraz sala organowa i sala konferencyjna. Od południa znaczną powierzchnię I. piętra zabiera wysoka (na trzy kondygnacje) kubatura dużej auli koncertowej. Wokół jej izolowanych akustycznie, podwójnych ścian rozgrywa się „strefa najmłodszego ucznia” z salami do rytmiki i nauczania przedmiotów teoretycznych. We fragmencie skrzydła wschodniego ulokowano pokoje gościnne, wydzielone od najmłodszych niezależną klatką schodową, która prowadzi tylko w dół, na parter, do wejścia bocznego oraz scen i garderób w podziemiu.
Powyżej I. piętra na najwyższych trzech kondygnacjach ma swoje miejsce „strefa uczniów starszych”. Ważnym jej elementem jest drugie, dodatkowe patio południowe (nad dachem dużej auli), które poza rekreacją na świeżym powietrzu może służyć do organizowania apeli, imprez czy mniej oficjalnych koncertów. Przy wejściu na II. piętrze narożnik północno-zachodni wypełnia Centrum Multimedialne z biblioteką, czytelnią i salą komputerową, której towarzyszy także pracownia komputerowa. W bliskim jej sąsiedztwie, za biblioteką, zorganizowano stołówkę dla uczniów i rodziców. Jej zaplecze kuchenne łączy się windą towarową z bufetem kawiarni na parterze. W dalszej kolejności skrzydło zachodnie mieści izby lekcyjne do nauki przedmiotów ogólnokształcących, które także skupione zostały w części centralnej wokół patia południowego razem z trzema salami do zajęć muzycznych zbiorowych. Natomiast stronę wschodnią zajmują sale do zajęć indywidualnych z pianinem i fortepianem.
Piętro III powiela od wschodu układ sal do zajęć z pianinem i fortepianem, uzupełniając je o 7 takich samych sal przy patio południowym oraz 2 sale do zajęć zbiorowych. Od zachodu zostały ulokowane pomieszczenia administracyjne oraz pokój nauczycielski z dyrekcją przy schodach wejściowych. Blok dla pracowników i nauczycieli, rozdzielono na wysokości patia północnego zespołem do zajęć ruchowych (rytmiki, tańca i wf-u). Północne skrzydło (nad szatniami poniżej) między holem a pustką patia przeznaczono na sale do ćwiczeń na instrumentach perkusyjnych. Dotyczy to zarówno piętra III. jak i IV. (ostatniego). Kondygnacja ostatnia w części centralnej i wschodniej kopiuje układ i rodzaj sal dydaktycznych, z wycofaniem kubatury pomieszczeń w narożniku północno-wschodnim wynikającym z zapisów Decyzji. Zachodnia strona, także wycofana zgodnie z obowiązującymi zapisami, przejmuje pozostałe, wymagane 8 sal muzycznych do zajęć indywidualnych oraz 4 do zajęć zbiorowych (przedmioty teoretyczne i zespoły kameralne). Wszystkie kondygnacje wyposażone zostały w zespoły sanitarne, których wielkość i ilość dostosowana jest do ilości osób na danej kondygnacji.
Rozwiązania konstrukcyjne, materiałowe i technologiczne
Przewidziano wzniesienie obiektu w technologii żelbetowej monolitycznej, w której stropy (w większości zespolone typu FILIGRAN) wsparte są na podciągach i słupach oraz ścianach nośnych. Ścianę nośną stanowi także zewnętrzna, żelbetowa ściana elewacyjna jako dodatkowe zabezpieczenie przed hałasem i emisją dźwięku. Ze względu na warunki hydro-geologiczne sugeruje się wykonanie części podziemnej w formie żelbetowej skrzyni dochodząca do głębokość ok. 8,5m zabezpieczonej ciężką izolacją przeciwwodną. Podstawową strukturę konstrukcyjną budynku wyznaczają dwa trakty wsparcia – zewnętrzne dwa pasy szerokości 10m: zachodni i wschodni, na których rozpięto rzędy sal dydaktycznych z korytarzem. Obejmują one 16m szerokości trakt centralny, mieszczący wewnętrzne patia oraz dużą aulę koncertową z korytarzami buforowymi. Przekrycie auli projektuje się jako dźwiękoszczelne wsparte na kratownicach stalowych wykorzystywanych jednocześnie do podwieszenia oświetlenia i ekranów akustycznych. Nad zadaszeniem auli dodatkowo rozpostarto na niezależnej konstrukcji zdylatowany stropodach sprężony, który tworzy poziom patia na drugim piętrze.
Materiałem przewodnim projektu jest perforowana blacha aluminiowa z powłoką miedzianą, nieutleniającą się, którą proponuje się zastosować zarówno na elewacjach zewnętrznych jak i we wnętrzu na ścianach korytarzy (blacha może być ewentualnie zastąpiona perforowanymi panelami z laminatu elewacyjnego lub płyt włóknisto-cementowych). Jasnobrązowy kolor paneli kontrastuje z czarnym szkłem framug okiennych oraz drzwi i naświetli do pomieszczeń. W podobnie ciemnej tonacji zaplanowano posadzkę w szkole z żywicy poliuretanowej alifatycznej (elastycznej o właściwościach tłumiących pogłos) na warstwie cementowego jastrychu.
W obiekcie przewiduje się zastosowanie przeszkleń ze szkła termicznego, niskoemisyjnego, o wysokiej izolacyjności akustycznej. Ślusarka okienna i drzwiowa została zprojektowana jako aluminiowa, a duże partie przeszkleń (np. w parterze i wokół patiów) w systemie bezszprosowym, łączone na silikon.
W celu ograniczenia emisji kurzu w budynku i kosztów jego eksploatacji zaprojektowano niskotemperaturowe ogrzewanie podłogowe zatopione w warstwie cementowej posadzki, zasilane z miejskiego ciepłociągu. Sugeruje się powiązanie pracy systemu grzewczego z pracą klimatyzacji i wentylacji mechanicznej w jeden wspólnie uzupełniający się układ, który w efektywny sposób wykorzystuje rekuperację z odzyskiem ciepła i pracę pompy cieplnej. Jako klimatyzowane przewiduje się tylko część pomieszczeń, w tym przede wszystkim sale koncertowe, studia nagrań i serwerownię. Mimo pełnej wentylacji mechanicznej obiektu projekt wprowadza w każdym z pomieszczeń z dostępem do światła naturalnego po jednym oknie rozwierno-uchylnym, by zapewnić komfort psychiczny użytkownikom.
Rozwiązania akustyczne
Ze względu na swoją funkcję i lokalizację zespół szkół muzycznych wymaga specjalistycznego i szczegółowego podejścia do zagadnień akustycznych, które na etapie projektu realizacyjnego będą rozwiązywane wspólnie przez projektantów, akustyków i muzyków. W etapie konkursowym podstawą proponowanej koncepcji jest ograniczenie czy wręcz wyeliminowanie hałasu dochodzącego do budynku, a także ograniczenie emisji dźwięku na zewnątrz. W tym celu projekt zakłada utworzenie elewacji od otaczających ulic w formie żelbetowego płaszcza ściany konstrukcyjnej grubości 25 cm, perforowanej tylko wąskimi pasami okiennymi. Ściana ta, która skutecznie ogranicza przenikanie dźwięku, dodatkowo jest izolowana akustycznie panelami termoizolacyjnymi grubości 30 cm oraz zabezpieczona oknami z szybami i ramą o wysokiej izolacyjności akustycznej (Rw= 42-47 dB). Wszystkie przegrody pomiędzy salami zajęć przewiduje się jako bariery dźwiękowe albo w formie ścian akustycznych murowanych albo w systemie akustycznych ścianek lekkich (np. Knauf). Dotyczy to również stropów z ułożeniem mat akustycznych pod warstwą jastrychu oraz drzwi i przeszkleń. Ponadto w celu wygłuszenia pomieszczeń planuje się zastosowanie na sufitach i ścianach warstw dźwiękochłonnych, ograniczających pogłos – specjalnych tynków (Knauf), tapet (Sempatap) i/lub paneli akustycznych (Ecophon, Armstrong). Wygłuszenia wymagają bezwzględnie także urządzenia i instalacje generujące hałas, w tym centrale i przepusty wentylacyjne.
Istotną decyzją projektową było także samo rozmieszczenie i układ pomieszczeń, który poza zależnościami funkcjonalnymi uwzględniał źródła dźwieku i wzajemne oddziaływanie sal muzycznych na siebie. Z tego też względu wzdłuż najbardziej hałaśliwej ulicy tj. 28 Czerwca 1956 r. zlokalizowano administrację, sale do nauki przedmiotów teoretycznych, ogólnokształcących i rytmiki oraz sale big bandu, chóru i orkiestry. Sale do ćwiczeń muzycznych, w tym zajęć indywidualnych, mieszczą się głównie wzdłuż ul. Wierzbięcice. Ponadto w przestrzeni budynku wyizolowano sale do ćwiczeń na instrumentach perkusyjnych, porozdzielane dodatkowo kubaturami archiwum i szatniami.
Ze szczególną troską potraktowano trzy sale koncertowe, które zaprojektowano na zasadzie pudła w pudełku („niejako podwieszone”), by nie przenosić dźwięku ani drgań na pozostałe elementy budynku. Oddziela je także od siebie korytarz pełniący rolę bufora akustycznego. Mając na uwadze wielkość widowni, a także różnorodny repertuar muzyczny (klasyczny i rozrywkowy), który zagości w aulach szkoły zdecydowano się na układ prostopadłościenny sal koncertowych, typu „shoebox” o amfiteatralnym przekroju. Ten najbardziej odpowiedni pod względem słyszalności i widoczności układ, pozwala na łatwą zmianę czasu pogłosu (dostosowując go do rodzaju muzyki) przez ruchome, podwieszane lub chowane ustroje/ekrany kierunkowe i rozpraszające dźwięk. Z racji wymaganych parametrów akustycznych i chęci uzyskania odpowiedniego klimatu, trzy sale koncertowe proponuje się wykończyć w drewnie na podkładzie korkowym, każdą w odmienny sposób.
Zobacz: I Nagroda w konkursie na Zespół Szkół Muzycznych w Poznaniu!
