Nominacje do Nagrody im. Miesa van der Rohe 2019 – Hala 100-lecia KS Cracovia

Hala 100-lecia KS Cracovia z Centrum Sportu Niepełnosprawnych to kolejny obiekt z Polski nominowany do prestiżowej Nagrody im. Miesa van der Rohe. Historia realizacji hali sportowej sięga ubiegłej dekady, kiedy Gmina Miejska Kraków wespół ze Sto­­warzyszeniem Architektów Polskich ogłosiła otwarty konkurs architektoniczny, w którym krakowska pracownia zajęła 1 miejsce, by następnie zawrzeć umowę na prace projektowe. Projekt rea­lizacyjny po­wstał w latach 2008-2009, wtedy też uzyskano pozwolenie na budowę. Do realizacji nie do­szło z przy­czyn finansowych. Gmina powróciła do zamierzenia po kilku latach i w roku 2015 o­głosiła prze­targ w celu wyłonienia firmy generalnego wykonawcy. Do jego obowiązków na­le­żeć miało również zak­tualizowanie dokumentacji projektowej w celu dostosowania jej do obec­nych wy­mogów praw­nych oraz doposażenia obiektu we współcześnie stosowane systemy wy­po­sażenia technicz­ne­go. Wy­brany w drodze przetargu generalny wykonawca – firma Skanska S.A. – zleciła prace pro­jektowe autorom pierwotnej dokumentacji – architektom z Biura Projektów Lewicki Łatak.

Hala 100-lecia KS Cracovia z Centrum Sportu Niepełnosprawnych
Generalny projektant: Biuro Projektów Lewicki Łatak sp. z o.o. sp. kom.
Inwestor: Gmina Miejska Kraków – Zarząd Infrastruktury Sportowej w Krakowie
Użytkownik: KS Cracovia
Generalny wykonawca: Skanska S.A.
Konkurs architektoniczny: 2008
Projekt realizacyjny (pierwotny / ostateczny): 2008-2009 / 2016-2017
Realizacja: 2016-2018
Zdjęcia: Wojciech Kryński, Bartłomiej Senkowski, Maciej Lulko

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Hala 100-lecia KS Cracovia

Mimo położenia inwestycji w obszarze tak bliskim ścisłemu centrum Krakowa, najbliższe są­siedz­two hali to w znacznej mierze krajobraz otwarty. Trójkątna działka przylega do południowej kra­­wę­dzi Błoń, przy alei Focha prowadzącej od Starego Miasta ku położonemu na zachodzie wzgó­rza św. Salwatora z wieńczącym je Kopcem Kościuszki. Granicę terenu projektu od po­łudnio­wego za­cho­du wyznacza rzeka Rudawa, która niedaleko stąd wpada do Wisły. Są­siedz­t­wem po stronie wschod­niej jest zabudowa, głównie mieszkalna, raczej drobnej skali – niejako po­twierdzającej naz­wę tej dzielnicy (Półwsie Zwierzynieckie). I jak to wynika z założeń Ustawy o pla­nowaniu i za­gos­po­da­rowaniu przestrzennym, gabaryty – zarówno w rzucie, jak i pod wzglę­dem wysokości – tych są­sia­dujących z halą budynków, wyznaczyły dopuszczalne wy­mia­ry jej bry­ły. Biorąc pod uwagę od­mien­ność funkcji istniejących budynków (domy jedno­ro­dzin­ne i małe bu­­dynki wielorodzinne, nie­wiel­kie w skali zabudowania bursy akademickiej) od o­biek­tu hali spor­towej z widownią i całym pro­gra­mem uzupełniającym, zadane maksymalne wy­mia­ry projektowanej inwestycji stanowiły jej is­tot­ne ograniczenie.

„Wymagania cennej lokalizacji, które znalazły odwzorowanie w obostrzeniach regulaminu kon­kur­su skło­niły nas wtedy – w 2008 roku – do traktowania planowanej hali jako części zastanego kra­j­obra­zu otwartego z jego charakterystycznymi cechami. Widok z alei Focha poprzez halę na wzgórze i koś­ciół Najświętszego Salwatora podpowiadał nam sposób, w jaki ukształtować pół­noc­ną fasadę bu­dynku.”

Bliska panorama wzgórza z Kopcem Kościuszki widoczna jest z wnęt­rza budynku – przez elewację zachodnią. Hall wejściowy, uniesiony o 1m powyżej chodnika alei Fo­cha daje widok na Błonia ponad przejeżdżającymi samochodami. Częścią tego krajobrazu jest hala, wyrasta ona wprost z rozrzeźbionego terenu. Łączy poziomy chodnika wzdłuż alei Fo­cha, ścieżki biegnącej po wale Rudawy z parterem budynku, jego przyziemiem i ta­rasem na da­chu. Na różnych płasz­czyz­nach – poziomych i nachylonych, wewnętrznych i ze­wnęt­rznych – zre­alizowany został zadany pro­gram funkcjonalny.

Układ funkcjonalny

Hala jest obiektem wielofunkcyjnym, jedno- i trzykondygnacyjnym. Główną część obiektu zaj­mu­je sa­la gier o wymiarach 44x26m umożliwiająca rozgrywanie meczów więk­szości dys­cyplin ha­lo­wych. Po­sadzkę sali zlokalizowano w poziomie przyziemia. Wokół placu gier znajdują się try­bu­ny na łącz­nie 818 miejsc siedzących, (668 miejsc stałych, 150 składanych). Na tym samym po­ziomie co sala gier w części wschodniej budynku zlokali­zowano po­miesz­cze­nia stanowiące bezpośrednie zaple­cze dla osób korzystających czynnie z sali sportowej. Są to pomieszczenia szat­ni i umywalni (w tym dla osób niepełnosprawnych), pokój pierwszej po­mo­cy. W północno-za­chodnim narożniku przy­ziemia umieszczono salę wielofunkcyjną i siłownię.

Na poziomie parteru, po jego północnej stronie znajduje się wejście główne od strony alei Fo­cha. Przy wejściu głównym w hallu umieszczono kasy oraz szatnię. W części południowej par­te­ru znaj­du­je się kawiarnia z tarasem na zewnątrz.

Na piętrze zaplecza hali umiejscowiono zaplecze gościnne obiektu. W południowej części zlo­ka­lizowano część recepcyjną oraz 4 dwuosobowe pokoje gościnne dla osób nie­peł­no­spraw­nych. Przy ścianie zewnętrznej (wschodnia strona budynku) znajduje się 13 dwuosobowych po­koi goś­cin­nych, część biurowa oraz sala konferencyjna. Ponadto na piętrze zlokalizowano ­pomieszczenia tech­niczne, zaplecze socjalne oraz galerię z widokiem na salę sportową.

Ograniczenie dopuszczalnej wysokości budynku spowodowało konieczność wkopania go w te­ren. Kra­jobrazową płaskorzeźbę stworzyliśmy w złożonych warunkach gruntowych. Usunęliśmy wierzch­nie warstwy gruntu, a projektowany budynek posadowiliśmy na stropie warstw niższych – pias­ków i żwirów oraz ponad poziomem wód gruntowych. Projektowaną rzeźbę formują płasz­czyz­ny ze stali cortenowskiej­ oraz z betonu malowanego na rudy odcień. Na dachu hali za­ło­ży­liś­my ta­ras u­żyt­ko­wy oraz większą połać zieleni w postaci roślinności ekstensywnej.

Projektowana budowla jest skonstruowana z kilku materiałów. Zasadniczy korpus budynku – pły­t­ę fun­damentową, trybuny widowni, ściany nośne zewnętrzne i wewnętrzne, stropy – oraz kons­­truk­cję muru oporowego i nasypu wzdłuż Rudawy wykonano z żelbetu (wylewanego na miejs­­cu), w tym ca­łość na kondygnacji przyziemia w technologii betonu wodoszczelnego. Swo­bod­na, ‘kra­jobra­zo­wa’ i nieregularna forma budynku zdecydowała o wykluczeniu choćby częś­cio­wej prefabrykacji, któ­rą rozważał początkowo generalny wykonawca. W przestrzeni ze­wnętrz­nej (także w otwartej prze­strzeni w obrębie budynku) betony są malowane na rudo. Ma­lo­wa­nie jest la­serunkowe, kolor po­krywa płaszczyzny betonowe nie­rów­no, nie stara się też za­mas­kować ewen­tualnych miejsco­wych uchybień jakości wyko­na­nia.

Uznaliśmy, że takie swo­bod­ne za­bar­wie­nie będzie bliższe ge­ne­ral­nemu zamierzeniu wpi­sania budynku w jego na­tu­ral­ne otoczenie. W przestrzeniach zamkniętych w obrębie bu­dyn­ku pozostał beton w stanie su­ro­wym, niemal w ca­łości w postaci takiej, jaką o­siąg­nął po rozszalowaniu­.

Konstrukcja części nadziemnej po stronie południowej i zachodniej – tam, gdzie bryła hali otwiera się na widok wzgórza Salwator i Kopiec Kościuszki – jest stalowa. Zostały zastosowane przed wszyst­kim rury prostokątne, z nich wykonano słupy nośne jedno- i dwugałęziowe oraz po­zio­me i u­koś­ne rygle. Ich przebieg, kiedy patrzy się z wnętrza na pejzaż za szkłem, wchodzi w dia­­log z linią na­sypu i ścieżki prowadzącej na dach hali, formą obwałowań Rudawy i linią po­blis­kie­go wzgórza. Profile stalowe zostały pomalowane na kolor ciemnoszary, niemal czarny. Z uwagi na wy­magania pożarowe zastosowano malowanie zabezpieczające konstrukcję na 120 minut, dzięki cze­mu powierzchnia stali pokryła się delikatnie nierówną płaszczyzną far­by, matową i łamiącą światło. Ten sam szaroczarny kolor otrzymała ślusarka aluminiowa ścian o­sło­nowych, stalowe drzwi wewnętrzne, grzejniki i inne elementy wyposażenia i instalacji w ot­war­tych przestrzeniach bu­dyn­ku, gdzie stanowi drugą – obok rudego – barwę dominującą.

Przekrycie dachu hali zaprojektowano z drewna klejonego. Z tego materiału wykonano zarówno dźwi­­gary (położone w rozstawie osiowym co 7,20m), jak
i konstrukcję drugorzędną – płatwie. Z u­wagi na rzut budynku i jego zmienną szerokość, każdy z dźwigarów ma inną rozpiętość (się­ga­jącą 37m) i ­geometrię: wysokość (od ok. 1,5 do ok. 2,5m), grubość (28, 48, 52 i 56cm). Płatwie ma­ją prze­krój 16x32cm i ich wysokość mieści się w wysokości dźwigarów. Na tak zbudowanej kons­trukc­ji przekrycia­ położona została nośna blacha trapezowa i kolejne warstwy stropodachu zie­­lo­ne­go.

Zdecydowaliśmy się nadać całości, w tym nośnej blasze trapezowej, ciemny kolor, a­na­­logiczny do barwy stalowej konstrukcji nośnej w elewacji zachodniej budynku.

Dźwigary zo­stały po­ma­lo­wa­ne, natomiast na płatwie, blachę trapezową oraz instalacje podwieszone do da­chu został na­nie­sio­ny specjalny natrysk akustyczny. Aby zminimalizować uciążliwość wy­ni­ka­ją­cą z dłu­giego czasu po­gło­su wewnątrz zdecydowano się na zastosowanie natrysku akustycz­ne­go o wy­so­kich współ­czyn­ni­kach pochłaniania dźwięku (zależnych od ich częstotliwości). Łącz­na grubość powłoki wynosi między 3,5 a 4 cm; pokryła ona kon­strukcję dachu wraz z więk­szoś­cią instalacji technicznych. Ten sam tynk – również w kolorze ciemnoszarym – pojawił się na su­ficie korytarza ­prowadzącego do try­bun. Wnętrze hali łączy się z tym korytarzem i jego właś­­ci­woś­ci odbijania dźwięku nie są dla niej bez znaczenia.

Zdjęcie: Bartłomiej Senkowski

Zdjęcie: Bartłomiej Senkowski

Zdjęcie: Bartłomiej Senkowski

Dach został przygotowany pod nasadzenia dwukolorową zielenią ekstensywną. Na powierzchni ok. 2200m2 ułożono 150 ton mieszanki substratu o odpowiednim pH i akumulacyjności wo­dy. Na da­chu hali znajduje się też taras o powierzchni 700m2, z któ­re­go można podziwiać pa­no­ramę Błoń, Ko­piec Kościuszki. Można się nań do­stać z wnętrza budynku windą lub sko­rzystać z rampy spa­ce­ro­wej wzdłuż Ru­dawy bądź zewnętrznych schodów stalowych.

Elewacje hali pokryte są stalą corten: ten materiał pozwala na wydobycie i podkreślenie efektu pa­­ty­ny oraz szlachetnego starzenia się bryły.

„Wybraliśmy go na fasady hali jeszcze w czasie kon­­kur­su architektonicznego w 2008 roku. Uznaliśmy, że rdzawa stal doskonale wpisze się w ot­warty kra­job­raz tego fragmentu Krakowa.”

Z wyprodukowanej przez koncern Ruukki blachy o grubości 1,5mm, w ich zakładzie w Estonii wy­konywane były prostokątne, trapezowe i trójkątne pa­nele, któ­re zostały zamocowane na nitach do elewacji budynku na ruszcie z profili stalowych z tej samej stali. Panele mocowane wewnątrz budynku – a po północnej (frontowej) stronie hali materiał z fa­sa­dy przechodzi do hallu wejściowego – przed za­montowaniem musiały przejść pro­­ces korozji na ze­wnątrz budynku, gdzie osiągnęły po­żą­da­ny stan po kilku tygodniach eks­po­zycji na słońce i deszcz.

Opis: Piotr Lewicki, Kazimierz Łatak

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Wojciech Kryński

Zdjęcie: Maciej Lulko

Zdjęcie: Maciej Lulko