Ośrodek badawczy w Wadi Rum w Jordanii to temat projektu dyplomowego Anny Jarugi-Rozdolskiej wykonanego pod kierunkiem Tomasza Krotowskiego na Wydziale Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej. Praca zdobyła wyróżnienie I stopnia w 56. edycji konkursu Nagroda SARP im. Zbyszka Zawistowskiego „Dyplom Roku”.
Ośrodek badawczy w Wadi Rum w Jordanii
Autor: Anna Jaruga-Rozdolska
Promotor pracy: dr inż. arch. Tomasz Krotowski
Uczelnia: Politechnika Łódzka | Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska
Ośrodek badawczy w Wadi Rum w Jordanii
Astronomia i Architektura to nauki nierozerwalnie ze sobą związane. Starożytne cywilizacje pozostawiły budowle – artefakty, służące obserwacji nieba, wskazujące na wczesne koneksje tych dwóch dziedzin. Cechą architektury towarzyszącej astronomii pozostaje monumentalizm – determinowany dążeniem do maksymalnej precyzji, osiąganej rosnącą skalą instrumentów pomiarowych. Początkowo wielkoskalowymi urządzeniami służącymi obserwacji nieba, opierającej się głównie na pomiarach pozornych ruchów i położeń gwiazd i planet, były megalityczne struktury – tj. Stonehenge. W średniowieczu astronomia rozwijała się najprężniej na Bliskim Wschodzie – to tu wynalezione zostały pierwsze precyzyjne narzędzia, takie jak kwadrant czy sekstant. Kolejny znaczący przełom nastąpił na początku XVII wieku – dzięki urządzeniu, które zrewolucjonizowało świat astronomii – teleskop. W dalszym ciągu jednak skala urządzenia miała znaczący wpływ na precyzję badań, teleskopy pokonywały kolejne bariery technologiczne pozwalające na zwiększenie rozmiaru. Obecnie, dzięki zastąpieniu zwierciadeł monolitycznych mozaikowymi, zwierciadła teleskopów osiągają średnice przekraczające 30 metrów. Skala architektury dorównuje skali teleskopów: kratownice będące konstrukcją kopuł obserwatorium, optymalizowane są dzięki zastosowaniu projektowania parametrycznego, przez co bez trudu podążają za rosnącym rozmiarem aparatury będącej ich wyposażeniem.
Miejscem wybranym na lokalizację projektowanej jednostki badawczej jest pustynia Wadi Rum w Jordanii. Głównymi czynnikami wpływającymi na podjęcie decyzji były korzystne uwarunkowania pogodowe (okres bezchmurny w tym rejonie wynosi 300 dni w roku), długa tradycja obserwacji nieba na Bliskim Wschodzie, oraz wyjątkowy, naturalny krajobraz doliny Wadi Rum.
Wyzwaniem było zaplanowanie wielkogabarytowego, mocnego w wyrazie obiektu w otoczeniu, gdzie niezaprzeczalne piękno krajobrazu stoi w opozycji do monumentalnych form. Projektowany budynek miał stać się detalem wzbogacającym krajobraz, nie jego dominantą.
Słynna fraza modernistów „Form follows function” uległa redefinicji: substraction follows function. Dotąd każda decyzja projektowa podjęta na dwuwymiarowym planie miała swoje konsekwencje w trójwymiarze. Kształtowanie obiektu, którego bryła ukryta jest w terenie, zawarta jest w podziemnych kondygnacjach nie wpływających na odbiór obiektu w przestrzeni, pozwala jednocześnie na większą swobodę, jak i ukazuje ograniczenia wynikające z przyzwyczajeń i pewnej rutyny projektowania.
W skład kompleksu ośrodka badawczego Wadi Rum wchodzą dwa połączone ze sobą podziemnym i naziemnym traktem pieszym budynki. Program funkcjonalny głównego, podziemnego budynku badawczo-naukowego przewiduje dwa obserwatoria astronomiczne, zaplecze laboratoryjne, halę technologiczną z zapleczem magazynowym, pokoje administracyjne i biurowe, sale konferencyjne i dydaktyczne, strefę co-work oraz moduł mieszkalny przeznaczony dla pracowników ośrodka. Drugi obiekt o funkcji hotelowo-rekreacyjnej wykuty jest w naturalnej formacji skalnej, a program funkcjonalny zakłada realizację pokoi hotelowych dla gości oraz inwestorów, recepcję z foyer oraz restaurację z widokiem na kompleks obserwatorium. Inspiracją projektowanego układu funkcjonalnego centrum badawczego był sposób funkcjonowania stacji kosmicznych – gdzie kolejne funkcjonalne moduły podłączone są do głównego modułu stanowiącego trzon komunikacji.
Budynek centrum badawczego planowany jest jako podziemny – jedynym jego nadziemnym elementem są dwie kopuły skrywające teleskopy. Nieregularny, swobodnie kształtowany plan podąża za projektowaną funkcją. Główne wejście prowadzi przez patio, doświetlające hol recepcji. Pomieszczenia biurowe i administracyjne oraz pokoje jednostki mieszkalnej doświetlają kolejne patia.
Wertykalne i horyzontalne linie pochylni ewakuacyjnych porządkują bryłę. Kompozycja kopuł i zagłębień tworzy piątą elewację obiektu, widoczną z okien kompleksu hotelowego. Oparty na prostokreślnej kompozycji rzut kontrastuje z dwoma okręgami kopuł wpisanych w kwadratowe hale. Forma budynku hotelowego ukryta jest masywie skalnej ściany. Jednokondygnacyjny budynek posiada tylko jedną frontową elewację. Gładkie linie w interesujący sposób kontrastują z chropowatą strukturą naturalnego kamienia. Strukturę elewacji buduje beton architektoniczny barwiony w masie oraz przeszklenia o szlachetnym podziale.
Inspirując się wyrazem estetycznym architektury Petry, utrzymanej w tonacji otaczającego krajobrazu, jako materiał wiodący wybrano beton barwiony w masie na odcień zbliżony do koloru naturalnych skał. Wyjątek – ze względów technicznych – stanowi materiał elewacji kopuł obserwatorium – stanowią one wyraźnie obcy element krajobrazu.
